یکی از مهمترینِ این چالشها، تعامل اخلاقی کودک با حیوان و طبیعت است. اغلب بزرگترها در شرایطی که بازی کودک با حیوان یا حضورش در طبیعت همراه با احتمال آسیب رساندن به آنها باشد، نمیدانند چه باید کرد؟ آیا باید مانع کار کودک شد؟ او را آزاد گذاشت یا اینکه درباره اصول اخلاقی به کودک توضیح داد و اینکه آیا اصلا کودک توانایی درک این اصول اخلاقی را دارد یا خیر؟

الهام فخرایی- بخش خانواده ایرانی تبیان

امروزه فضاهای آپارتمانی شیوه¬ی غالب زندگی بخصوص در شهرهای بزرگ محسوب می شود؛ این شرایط، تعامل افراد و به ویژه کودکان را با طبیعت و حیوانات به حداقل رسانده است. با این حال برخی والدین با نگهداری حیوانات خانگی در فضای آپارتمان، تدارکِ فضایی محدود در حیاط خانه یا برنامه ریزی برای حضور در طبیعت، فرصت این تعامل را برای کودکانشان فراهم می کنند. برای این افراد، ملزومات نگهداری از حیوانات و شیوه مدیریت تعامل کودک و حیوان غالبا چالش برانگیز است.

توانایی غلبه بر خودمحوری

شاید عجیب به نظر برسد، اما مطالعات نشان می دهد کودکان از سن دو سالگی بتدریج  نشانه هایی از توانایی غلبه بر خودمحوری و خودخواهی منفی را آشکار می کنند، به همین دلیل این باور وجود دارد که کودک به طور تکوینی و زیستی دارای رفتار اخلاقی است و ما به عنوان بزرگسال باید تلاش کنیم که در جریان بزرگ شدن، این توانایی آسیب نبیند و رشد آن کند یا متوقف نشود.

درک این نکته نیز ضروری است که کودک به ویژه تا قبل از ۴ سالگی به دلیل نگاه خودمحورانه، جهان و تمامی مسایل را صرفا از چارچوب ذهنی و عاطفی خود درک می کند و کمتر بعنوان یک اصل اخلاقی خودش را ملزم به رفتار اخلاقی می داند. این رویکرد معمولا در فاصله ۵ تا ۷ سالگی نمود بیشتری پیدا می کند.

رفتار خشن و غیراخلاقی با طبیعت

بنابراین اگر در تعامل کودک با حیوانات رفتار خشن و غیراخلاقی مشاهده کردید، بهترین راهکار این است که از موضع شخصی کودک وارد شوید. در نظر داشته باشید که دغدغه اخلاقی بخصوص در مراحل اولیه متوجه افراد یا چیزهایی است که در ارتباط نزدیک با فرد قرار دارند، یعنی تمام آن چیزهایی که فرد به نوعی با آنها رابطه مداوم عاطفی یا مالکیت شخصی را تجربه می کند.

کودک نیز از این قاعده مستثنی نیست؛ بنابراین برای مراقبت از چیزها یا افرادی که با آنها ارتباط طولانی تری داشته و آنها را متعلق به خودش میداند، تمایل و انگیزه بیشتری نشان میدهد. به همین دلیل برای سوق دادن کودک از مرحله “مراقبت طبیعی” به “مراقبت اخلاقی” لازم است ابتدا این رابطه ها ایجاد و به تدریج تقویت شود تا مراقبت اخلاقی به عنوان یک رفتار ارزشمند برای کودک درونی شده و بتواند آن را به سایر موقعیت ها و موضوعات تعمیم دهد.

طرح بحث

اگر کودکی مرتب حیوان خانگی اش را آزار می دهد یا به طبیعت آسیب می رساند، به او بگویید که حیوان یا منطقه طبیعی مورد نظر به خاطر برخورد نامناسب و خشن مشابه افراد دیگری آسیب دیده است و بنابراین فعلا نمی تواند با آن حیوان بازی کند یا برای تفریح به آنجا برود. در نظر داشته باشید که شما مستقیما رفتار کودک را نقد نمی کنید، بلکه درباره شخص ناشناس دیگری صحبت می کنید. این روش کمک می کند کودک ماجرا را از زاویه ارتباطی خودش درک کند. شخص دیگری به حیوان یا طبیعتی که او در حال رابطه سازی هر چند منفی با آن بوده، آسیب رسانده و درنتیجه مانع این ارتباط شده است.

این نقطه شروع یک چالش و گفتگواست.  قاعده زرین اخلاق نیز اینجا کارآیی دارد: اگر همه بچه ها بخواهند با حیوانات یا طبیعت اینطور رفتار کنند چه اتفاقی می افتد؟ چه کسی تشخیص می دهد که چه چیزی برای تو یا دیگری خوب است؟

اگر من با تو رفتاری بکنم و خیال کنم که تو لذت می بری ولی تو واقعا آن را دوست نداشته باشی، چطور می توانی آن را به من نشان بدهی؟ اگر زبان های متفاوتی داشته باشیم چطور؟ آیا ما می توانیم اطمینان داشته باشیم که حیوان چه احساسی دارد و چه می خواهد؟ درخت و رودخانه چطور؟  و ….

این گفت و گو می تواند با طرح فقط یک پرسش آغاز و  تا آنجا که کودک تمایل دارد، ادامه پیدا کند. نقطه شروع و بازگشت مکرر ما در تقویت تعامل اخلاقی کودک و حیوانات، تقویت رابطه و پذیرش ویژگی های خودمحورانه، مالکیت طلبی کودک و نیز توسل به قاعده زرین اخلاقی است.

اگر کودک به اندازه کافی با طبیعت و حیوان در تعامل باشد، این ارتباط به مرور شکل خواهد گرفت و می توان برای “مراقبت طبیعی” برنامه ریزی کرد. در مرحله بعد با همین گفت و گوها به تدریج زمینه ورود کودک به مرحله “مراقبت اخلاقی” فراگیر نسبت به حیوانات، طبیعت و انسانها فراهم خواهد شد. بهار پیش رو فرصت خوبی است تا تعامل اخلاقی با طبیعت و حیوانات را در کنار کودکانمان تمرین کنیم.