یادداشت امروز / برای ورود به زمستان جمعیتی آماده شویم

ایران هم اکنون در شرایط پنجره جمعیتی قرار دارد، وضعیتی که یک فرصت طلایی تلقی می شود چرا که با پیر شدن جمعیت به زمستان جمعیتی می رسیم و سیاست گذاری و برنامه ریزی های مدون برای استفاده بهینه از این فرصت جمعیتی باید جدی گرفته شود. ایران در سه دهه گذشته تحولات چشمگیر جمعیتی را تجربه کرده است، تحولاتی که شاید متاثر از برنامه ریزی و تصمیم گیری هایی بود که جمعیت ایران را دچار تحول کرد، تحولی که باید در بستر طولانی زمان شکل می گرفت ولی در ایران این تحولات خیلی سریع اتفاق افتاد. تحولات جمعیت می تواند منشا چالش های فراوانی برای دولت و کشور قلمداد شود؛ ولی در عین حال، با برنامه ریزی صحیح و به موقع می توان از ساختار و ویژگی های موجود جمعیت برای بهبود وضعیت آینده کشور استفاده کرد. اگرچه ایران اکنون در شرایط پنجره جمعیتی (جمعیت جوان) قرار دارد و به عنوان فرصتی طلایی باید از آن استفاده شود ،اما از هم اکنون باید به فکر پیری جمعیتی و زمستان جمعیتی و ورود به میان سالی جمعیت بود و سیاست های جمعیتی را جدی گرفت تا ضمن استفاده از جمعیت جوان کشور به عنوان یک پنجره و فرصت برای زمان میان سالی جمعیت هم برنامه ریزی مناسب انجام شود. بحران انفجار جمعیت در مباحث جمعیتی قرن حاضر دیگر معنی ندارد، بالعکس کاهش میزان موالید، جهان را به سمت بحران کمبود جمعیت می‎برد که تحت عنوان ‘زمستان جمعیتی’، یا به اصطلاح ‘قحطی موالید’ شناخته شده است. طرفداران این دیدگاه معتقدند با ادامه روند فعلی کاهش موالید که در اکثر نقاط دنیا دیده می‎شود، در آینده‌ نزدیک با تعداد محدود فرزند روبه‌رو خواهیم شد، عواقب دراز‌مدت زمستان جمعیتی می تواند ویرانگر و مخرب باشد.
طی چهار دهه‎ گذشته تعداد خانواده‎های سالم و با ثبات رو به کاهش است و جوامع مختلف را با نوعی عدم تعادل در زمینه‎های مختلف از جمله تعداد و ساختار جمعیت، مواجه کرده است. ثبات جمعیتی زمانی به‌وجود می‎آید که در جمعیت یک منطقه هیچ‎گونه افزایش یا کاهشی مشاهده نشود. چنانچه در سیاست‎های جمعیتی ثابت ماندن تعداد جمعیت و باقی ماندن جمعیت در وضعیت موجود مد نظر باشد، زنان در طول دوران باروری خود باید به‎طور متوسط ۲٫۱ فرزند به‎دنیا آورند. باروری در ایران نیز همگام با سایر کشور ها روند نزولی داشته است و رتبه باروری در بین کشورها بیانگر سرعت و روند کاهشی باروری است. در سال ۲۰۱۴ ایران باروری کل ۱،۸ و رتبه ۱۴۶ را در بین ۲۲۴ کشور را داشت در حالی که در سال ۱۹۰۷ باروری کل ۶،۴ و رتبه آن زمان ایران هم ۷۰ بود. کاهش یک باره میزان موالید از دستاوردهای دنیای مدرن است ،اما شاید بتوان گفت که تغییرات اقتصادی در زندگی خانوارها مهمترین عامل تشویق به نداشتن فرزند می تواند باشد. دلایل زیادی در کاهش جمعیت دخیل است که از آن جمله می توان به تا خیر افتادن سن ازدواج ، زیاد شدن طلاق ،به تعویق افتادن باروری ،مسایل آموزشی و تبلیغاتی برای داشتن خانواده کوچک و رفاه بیشتر ،افزایش هم خانگی در بین جوانان وگرایش مادی برای نداشتن فرزند از جمله این موارد است. می توان گفت: یکی از بحران های بسیار مهم که در سال ها و دهه های آینده بشر را تهدید می کند ،کمبود جمعیت است ،که می تواند زمینه ساز مشکلات اقتصادی و اجتماعی گردد که تدوین سیاست های مدرن و جامع جمعیتی و به کارگیری آنها می تواند برای مقابله با پدیده زمستان جمعیتی و کاهش پیامد های منفی آن موثر باشد.