قوانین ویزا و تجارت، ظرفیتی بالقوه برای ایران

قوانین ویزا و تجارت، ظرفیتی بالقوه برای ایران

علی افضلی

در روزهای گذشته زمزمه برخی خبرهای نقل شده توسط رسانه های ترکیه حاکی از آن بود که آنکارا در راستای لغو روادید و تسهیل سفر شهروندان ترکیه به کشورهای حوزه شنگن به اتحادیه اروپا قول مساعد داده تا مرزهای خود را به روی ۸۹ کشوری که عضو شنگن نیستند و در حال حاضر بدون اخذ ویزا به ترکیه سفر می کنند، ببندد.

آنکارا قرار بود از اول ماه میلادی ژوئن ۲۰۱۷ نظام عدم اخذ ویزا برای ۸۹ کشور از جمله ایران و روسیه را لغو کند. چند روز پس از این  گمانه زنی ها وزارت امور خارجه  ترکیه طبق بیانیه ای اعلام داشت، این خبر کذب است و مذاکرات آنکارا با اتحادیه اروپا برای تسهیل روند سفر اتباع ترکیه به کشورهای شنگن همچنان ادامه دارد و تاکنون به نتیجه قطعی نرسیده است. اما آیا ترکیه اقداماتی انجام خواهد داد که منجر به کاهش سطح رابطه تجاری و گردشگری با ایران شود؟ اصولا در روابط مربوط به تسهیلات ویزایی  ابتکار عمل با کدام کشورهاست؟

ویزا به مثابه یک ابزار سیاسی

وجود قوانین مربوط به ویزا یا روادید در بین کشورهای مختلف در سالیان متمادی نشان دهنده سطح روابط دو کشور در ابعاد مختلف سیاسی و اقتصادی بوده و همچنین از سویی دیگر، می تواند به عنوان اهرمی موثر تاثیرات مهمی را در جهت گیری کشورها در این بین از خود بر جای گذارد. طبیعتا قوانینی که در جهت تسهیل فرایند اخذ ویزا یا حذف آن بین دو کشور گام بر می دارد، می تواند روابط اقتصادی اعم از تجاری و گردشگری و همچنین اجتماعی و فرهنگی کشورها را به سمت و سوی رونق، همگرایی و گسترش سوق دهد.

قاعدتا این گونه اقدامات که تسهیل روابط تجاری و همچنین گردشگری را در پی دارد، می تواند به رشد کشورها در ابعاد مختلف کمک کند که البته این امر به عوامل مختلفی وابسته است.

در شرایطی که دو کشور به لحاظ ویژگی های تجاری و سیاسی در موقعیتی قرار داشته باشند که تسهیل روابط منجر به نفع بردن هر دوطرف به میزان قابل توجهی شود، مسلما اینگونه اقدامات از طرف هر دو کشور پشتیبانی و دنبال می شود. از سویی دیگر، در مواقعی که یک طرف از این رابطه تحت تاثیر عوامل مختلف وابستگی بیشتری به کشور مقابل داشته باشد طبیعتا حساسیت و نیاز بیشتری نیز به اینگونه سیاست های روادیدی از خود نشان خواهد داد.

البته مسلما روابط تجاری و اقتصادی بین کشورها در بسیاری از موارد موجب منفعت هر دو طرف خواهد بود، اما همانطور که بیان شد سطح بهره مندی کشورها از تسهیل این قوانین بعضا تفاوت زیادی با یکدیگر دارد. این تفاوت ها سبب می شود در برخی موارد اتحادیه ها و کشورها از ویزا و قوانین مربوط به تجارت به عنوان ابزاری در جهت نیل به اهداف و مقاصد موردنظر خود در کشور مقابل استفاده نمایند، لذا در سالیان اخیر در موارد مختلفی استفاده از این ابزارها در رابطه با برخی کشورها مشاهده شده است. به عنوان مثال چندی پیش مجلس نمایندگان آمریکا با تصویب طرح محدودیت ورود شهروندان ۳۸ کشور جهان درصورت سفر به ایران، که پیشتر نیازی به دریافت ویزا برای ورود به آن کشور نداشتند، اقدام به اعمال فشار بر کشور ایران کرد. تصویب چنین طرحی که حتی می تواند خلاف آزادی های مدنی و نشانگر تبعیض نژادی باشد، در هر حال به منظور فشار بر ایران انجام گرفت که در حقیقت می تواند اثرات منفی بسیاری بر صنعت گردشگری ایران بر جای گذارد.

ترکیه گردشگران ایرانی را از دست نمی دهد

امروزه صنعت گردشگری در جهان به عنوان یکی از مهمترین و سودآورترین منابع درآمدی کشورها شناخته می شود. طبق آمارهای موجود در سال های اخیر حدود یک میلیارد نفر در جهان به گردشگری بین المللی پرداخته اند که درآمدهای حاصل از آن بیش از ۶٫۵ تریلیون دلار تخمین زده می شود. در این میان کشور ترکیه از موفق ترین اقتصادهای دنیا در این زمینه به شمار می آید. سالانه گردشگران زیادی از کشورهای مختلف به ترکیه سفر کرده و درآمدهای قابل توجهی را نصیب این کشور می گردانند.

نکته قابل توجه در این میان ذکر این مطلب است که گردشگران ایرانی سهم بزرگی از کل توریست های ورودی به ترکیه را تشکیل می دهند. طبق آمارهای وزارت فرهنگ و گردشگری ترکیه کشور ایران در سال های اخیر در بین ۴ کشور اول لیست گردشگران وارد شده به ترکیه قرار داشته است. این گردشگران ایرانی به طور متوسط سالانه یک و نیم میلیارد دلار برای ترکیه درآمد زایی داشته اند. البته علاوه بر این درآمد قابل توجه، گردشگری برای کشوری مانند ترکیه دارای فواید بسیار زیادی در سال های گذشته بوده؛ به طوری که بسیاری معتقدند رشد بالای ترکیه در سال های گذشته تا حدود زیادی مرهون صنعت گردشگری این کشور بوده است، زیرا این صنعت سهم حدود ۵ درصدی را در اقتصاد ۸۰۰ میلیارد دلاری ترکیه به خود اختصاص داده است و از سویی دیگر طبق اعلام سازمان جهانی گردشگری با ورود یک گردشگر بین ۲ تا ۶ شغل مستقیم و ۹ تا ۱۵ شغل غیر مستقیم در کشور مقصد ایجاد خواهد شد که طبیعتا نشان دهنده ی نقش مهم گردشگری در رشد اقتصادی کشورهایی مانند ترکیه است.

به علاوه کشمکش های اخیر ترکیه و روسیه که منجر به تیرگی روابط بین دو کشور شد، مسلما موجب از دست رفتن بخشی از توریست هایی خواهد بود که از کشور روسیه به ترکیه می آمدند. با در نظر گرفتن و تجمیع تمام مطالبی که ذکر گردید، به نظر می آید ترکیه به هیچ وجه در پی اقداماتی نخواهد بود که منجر به از دست دادن سهم گردشگران ایرانی خود شود و اصولا سئوال اینجاست که اساسا چرا باید به همچنین اقدامی دست زند، در حالی که رشد اقتصادی خود را از منبع گردشگران خارجی و مخصوصا ایرانی تامین می نماید؟ در حقیقت کشورها برای سیاست گذاری های اقتصادی خود به نوعی به بده بستان عوامل موثر توجه می کنند و اقدامات خود را در جهت بهترین بهره برداری از این عوامل شکل می دهند. به بیانی دیگر ترکیه در حال حاضر بین  گسترش روابط خود با اتحادیه اروپا و افزایش درآمدهای گردشگری در حال یافتن نوعی تعادل است، مسلما با توجه به اطلاعات موجود از اقتصاد ترکیه، از دست دادن رشد متکی بر گردشگری به هیچ وجه مورد پذیرش دولت های حاکم بر آن نخواهد بود.

ابتکار عمل با ایران است

قوانین مربوط به ویزا بیش از همه بخش ها تاثیر مستقیم خود را بر روی بخش توریسم نشان خواهد داد. به همین دلیل کشورهایی که از گردشگری به عنوان صنعت پیشران خود استفاده می کنند در بسیاری موارد از قوانین لغو ویزا یا تسهیل آن استقبال می نمایند. همچنین همانطور که پیشتر بیان شد کشورهایی که منفعت اقتصادی بیشتری نسبت به طرف مقابل از اجرایی شدن تسهیلات ویزایی و همچنین تجاری دارند نسبت به تغییرات آن حساسیت بالاتری خواهند داشت. با توجه به این مطالب کشوری دست بالا را در اجرای تغییرات تسهیلات ویزایی در اختیار خواهد داشت که از بابت اعمال آن تغییرات، دچار ضرر و زیان پایین تری گردد، در حقیقت در مورد روابط بین ترکیه و ایران این کشور ترکیه است که به لحاظ تغییر قانون لغو ویزای بین دو کشور ضرر هنگفتی را متحمل خواهد شد، زیرا همانطور که آمارهای بالا نشان می دهند صنعت گردشگری ترکیه و به تبع آن اقتصاد این کشور وابستگی بالایی به ورود گردشگران ایرانی دارد.

همانطور که بیان شد سالانه حدود یک و نیم میلیون نفر گردشگر از ایران به ترکیه سفر می کنند و این در حالی است که در سال های اخیر کل گردشگران ورودی به ایران به غیر از گردشگران زیارتی تعدادی بالغ بر یک میلیون نفر داشته اند. این مطالب نشانگر آن است که موضوع ویزا به عنوان اهرمی تلقی می گردد که در رابطه ایران با کشور ترکیه و دیگر کشورهای نظیر آن در اختیار ما قرار دارد. مسلما ما هیچ گاه از اقداماتی که در راستای کاهش بدون دلیل رابطه سازنده اقتصادی و تجاری با دیگر کشورها باشد، حمایت نمی کنیم، اما در واقع باید بدانیم که ابتکار عمل اصلی در این موضوع به دست کشور ایران خواهد بود که در مواقع لازم می تواند از چنین ظرفیتی استفاده های مناسب و به موقع برد. البته مطرح نمودن نام کشور ترکیه تنها به منظور تشریح مثالی در بحث حاضر بود و می توان گفت کشور ایران در رابطه با برخی کشورهای دیگر از ابعاد مختلف دارای زمینه مساعد برای انتفاع از وضعیت موجود است.

در وهله اول این اهرم می تواند موضع مناسبی به عنوان ابزار تنبیهی یا فشار در برخورد ایران با برخی از دولت ها و حکومت هایی که در صحنه بین المللی و منطقه ای رابطه ی خصومت آمیز خود با کشور را دنبال می کنند ایجاد نماید و از سویی دیگر، با توجه به اینکه دسته ای دیگر از کشورها به دنبال سهم خواهی از بازارهای ایران هستند، ظرفیت مناسبی نیز برای ایران در استفاده از سیاست های مربوط به تجارت و ویزا به منظور بهره وری بیشتر در روابط متقابل با این کشورها وجود دارد. اما آنچه که تا بحال مشاهده شده است تا حدودی خلاف این مطلب بوده و  به نظر می آید کمتر به وجود چنین ظرفیتی برای کشور در حوزه روابط با کشورهای مختلف توجه می شود.