وبسایت روزنامه امروز خراسان جنوبی
شهرزاد حسینی
مدت هاست که زندگی ما با تلویزیون و رایانه همراه شده است؛ در زندگی امروزی رایانه‌های شخصی و جعبه سیاه جادو که هر روز به مدد علم و تکنولوژی درحال ارتقاست، به‌نوعی عضو نامرئی خانواده به شمار می‌رود و نمی‌توان از کنار آن با بی‌تفاوتی گذشت؛ زیرا تاثیر غیرقابل انکاری در زندگی دارد.
***
تاثیر بازی‌ها و سرگرمی‌های رایانه‌ای در زندگی بسیار محسوس است و دامنه‌دار شدن و راحتی دسترسی به این بازی‌ها دلیل درگیر شدن بسیاری از مردم با آن‌ها شده است و همین امر موجبات اختلاف نظر کار‌شناسان در باب میزان اثرات مثبت یا منفی آن را رقم زده است. ورود این بازی‌ها به زندگی امروزه بشر وجوه مختلفی دارد که هرکدام از آن‌ها باید به طور جداگانه بررسی شود. یکی از وجوه تأثیرگذاری بالای این‌گونه بازی‌ها، بر روی افکار و هویت مخاطب است. بسیاری از دولت‌ها استفاده از بازی‌های رایانه‌ای را به‌دلیل احتمال تحریک کودکان و نوجوانان و ترویج خشونت در آن‌ها محدود کرده‌اند.
بازی‌های رایانه‌ای برخلاف بیشتر سرگرمی‌های دیگر، تعاملی بوده و از این رو جذاب‌تر هستند و به‌همین دلیل در بسیاری از موارد با استقبال فراوان افراد روبرو می‌شوند. این روز‌ها شاهد آن هستیم که در بسیاری از تلفن‌های همراه بازی‌هایی مانند انگری‌بردس یا اسنایپر نصب بوده و مردم در زمان انتظار در ایستگاه اتوبوس یا مترو، مطب پزشکان و… وقت خود را به انجام این قبیل بازی‌ها اختصاص می‌دهند.
عده‌ای از کار‌شناسان، بازی‌های رایانه‌ای را اعتیادآور و خطرناک قلمداد می‌کنند. هر چند این مساله محل اختلاف کار‌شناسان است، اما شواهد موجود نشان می‌دهد تعدادی از علاقمندان به بازی‌های رایانه‌ای به‌طرز غیرطبیعی به این سرگرمی وابسته شده و از زندگی عادی خود باز مانده‌اند و این نظریه تا حدود زیادی به واقعیت شباهت دارد. بسیار دیده شده است که کودکان یا حتی بزرگسالان ساعت‌ها وقت خود را برای رد کردن یک مرحله از یک بازی گذاشته و در این فاصله از بسیاری از امور روزمره و دنیای واقعی بازمانده‌اند. مشکل دیگری که در مورد این بازی‌ها وجود دارد، این است که نمونه‌هایی که کودکان مورد استفاده قرار می‌دهند بیشتر ترویج‌گر فرهنگ غربی است و به‌طور کلی ارزش‌های غیر اسلامی و غیر ایرانی را رواج می‌دهند.
فاصله با دنیای واقعی
بنیانگذار مکتب رفتار‌شناسی در ایران با بیان اینکه بازی‌های رایانه‌ای هم مفید و هم مضر هستند، می‌گوید: «بازی‌ها چه مفید باشند و چه مضر فرد را از دنیای واقعی دور می‌کند و شاید یکی از جذابیت‌های اساسی این بازی‌ها برای افرادی که ساعت‌ها وقت خود را برای این بازی‌ها صرف می‌کنند همین مساله باشد.»
دکتر «حسین باهر» در ادامه، اشاره‌ای به جذابیت‌های بازی‌های رایانه‌ای و دلایل گرایش افراد به آن‌ها باوجود تاکیدات زیادی که به مضر داشتن آن‌ها شده است، می‌کند: «مهم‌ترین دلیل گرایش به سمت بازی‌های رایانه‌ای فرافکنی، سرگرمی، کنجکاوی نسبت به عوالم مجازی است. اثرات مخرب احتمالی بسته به زمان و مکان و سن کاربر متفاوت است ولی در هرصورت اعتیاد به آن‌ها دارای ضررهای جسمانی، ذهنی، اقتصادی و اجتماعی از جمله انزوا است.»
وی با بیان اینکه این بازی‌های در دراز مدت آثار زیانبار زیاد دیگری به‌همراه دارند، می افزاید: «آثار زیانبار بازی‌های رایانه‌ای در بلند مدت پرهیز از واقعیت‌گرایی و توسعه هپروتیسم است که عمومیت آن می‌تواند برای جامعه بسیار زیانبار باشد.» این جامعه‌شناس و مدرس دانشگاه شهید بهشتی در نکوهش استفاده بیش از حد از بازی‌های رایانه‌ای تاکید می کند: «انسان هرچه طبیعی‌تر زندگی کند و از حواسش برای دریافت حقایق استفاده کند سالم‌تر و شاد‌تر بوده و کیفیت زندگی‌اش به‌صورت خود به خودی بالا‌تر می‌رود.»
غیر قابل اجتناب اما قابل کنترل
«فاطمه محرری»، در کسوت روانپزشک بر این عقیده است: «ظهور فناوری که یکی از مصداق‌های آن بازی‌های رایانه‌ای است، غیرقابل اجتناب است اما می‌توان به گونه‌ای کنترل شده از آن‌ها استفاده کرد تا ضرر زیادی به همراه نداشته باشد.»
وی می افزاید: «بسیاری از مردم به گونه‌ای به این بازی‌ها اعتیاد پیدا می‌کنند که ساعت‌های طولانی وقت خود را صرف آن می‌کنند و به بیان دیگر بخشی از زندگی خود را در دنیایی غیرواقعی سپری می‌کنند. این مساله هم در کودکان و هم در بزرگسالان اثرات مخربی را به همراه دارد. پرخاش‌گری، انزوا و دوری از جمع، افزایش رفتارهای تکانش‌گری، روی آوردن به مصرف مواد نیروزا و یا مخدر و کم شدن تعاملات اجتماعی و خانوادگی از جمله این اثرات است.»
به بیان این روانپزشک، اگر این روند یعنی همان استفاده بیش از حد از بازی‌های رایانه‌ای و مشکلات رفتاری به وجود آمده در افراد کنترل نشود، این معضلات نهادینه شده و ممکن است که فرد با توجه به رفتارهایی که در بازی‌ها به‌ویژه دسته‌ای که بیشتر خشونت‌گرا هستند، فرا می گیرد، در جامعه نیز به بد رفتاری یا اصطلاحا قلدری مبادرت بورزد.
رئیس بیمارستان تخصصی روانپزشکی ابن‌سینای مشهد، در ادامه با تاکید بر اینکه این بازی‌ها می‌توانند تاثیرات مثبتی نیز داشته باشند، خاطرنشان می کند: «در بازی‌هایی که آموزش‌های نامناسب وجود ندارد فوایدی وجود دارد که از جمله آن‌ها بالابردن سطح خلاقیت به ویژه در کودکان است.»
شکاف نسلی هدیه بازی‌های رایانه‌ای
عضو هیئت علمی گروه اجتماعی دانشگاه پیام نور با بیان اینکه بازی‌های رایانه‌ای درحد سرگرمی می‌توانند بسیار مفید باشند، می‌گوید: «افراطی که در این مورد در جامعه به وجود آمده است سبب به وجود آمدن شکاف نسلی میان جوانان و والدین آن‌ها شده است. به این معنی که خلق و روحیه جوان‌ها با والدین آن‌ها بسیار متفاوت است درحالی که این تفاوت در نسل‌های قبل تا این حد نبوده است.»
«محمدحسن شربتیان»، معتقد است: «درحال حاضر فضاهای سایبری جای خود را به‌طور ویژه در میان نسل جدید باز کرده و تبدیل به یک مشغولیت ذهنی بزرگ برای کودکان یا حتی برخی از بزرگسالان شده است. این مقوله که به اعتیاد آنلاین یا سایبر معروف است، ممکن است به لحاظ جامعه‌شناسی رفتارهای پرخطری را به همراه داشته باشد. برخی از انحرافاتی که در نسل جوان ما دیده می‌شود در اثر افراط در انجام همین بازی‌های رایانه‌ای است.»
شربتیان در ادامه می افزاید: «از سوی دیگر این بازی‌ها ارزش‌های جامعه غربی را در جامعه ما نهاینه کرده است، به گونه‌ای که جوانان دیگر علاقه‌ای به دید و بازدیدهای خانوادگی ندارند و ترجیح می‌دهند اوقات فراغت خود را پای رایانه در حال بازی و یا وبگردی بگذرانند.»
وی با تاکید بر اینکه انجام دادن این بازی‌ها در سطح کم می‌تواند مفید باشد، اذعان می کند: «هر عملی اگر در آن افراط و تفریط صورت نگیرد قابل قبول است. افراط در بازی‌های رایانه‌ای یا همان تب تند اعتیاد جوانان ما را درگیر کرده است و ثمره‌ای جز خشونت و انزوای آن‌ها دربر ندارد. پررنگ شدن این عادت در جامعه سبب دگرگونی فرهنگی می‌شود؛ به بیان دیگر اگر رسانه‌های غربی که یکی از آن‌ها همین بازی‌های یارانه‌ای است تا این حد قوی عمل کنند تا چند سال دیگر اثری از فرهنگ ایرانی باقی نمی‌ماند.»
این مدرس دانشگاه، کم شدن فضای تعاملی در جامعه را ثمره انزوای حاصل از افراط در این بازی‌ها می‌داند و معتقد است: «در این حالت رشد و نمو اجتماعی و فرهنگی از بین می‌برد و در آینده‌ای نه‌چندان دور فضای اجتماعی وجود نداشته و به قولی هرکسی سر به لاک خود دارد و فردگرایی نخستین چیزی است که تقویت می‌شود.»
شربتیان با اشاره به راهکار کاهش این آسیب‌ها خاطر نشان می کند: «مهم‌ترین راه پیشگیری از آسیب‌های اخلاقی این بازی‌ها طراحی نمونه‌های سازگار با فرهنگ ایرانی و اسلامی است که دولت باید در آن ورود پیدا کند. همچین خانواده‌ها باید نظارت مناسبی در این زمینه داشته باشند تا جوانان به اعتیاد به این بازی‌ها یا حتی سایر موارد مانند اینترنت دچار نشوند. افزایش قدرت نرم‌افزاری و ساخت بازی‌هایی که امتیازدهی آن‌ها غیرمادی بوده و دریافت آن‌ها بر اساس انجام دادن کارهای نیکو باشد، یکی از راهکارهای مقابله با آسیب‌های این مقوله است. مهم‌ترین چیزی که در این بازی‌ها باید مد نظر قرار گرفته شود ارزش‌های گنجانده شده در آن‌ها است؛ زیرا اقشاری که از این بازی‌ها استفاده می‌کنند کودکان هستند و این اقشار قدرت تجزیه و تحلیل ندارند و حتی در مورد بزرگسالان تکرار وقایع در دنیای بازی سبب عمل به همان رفتار در دنیای واقعی می‌شود.»
