گاهی زندگی خیلی بی رحم می شود. بارزترین نمونه آن، وقتی است که یک کودک از پدر یا مادر یتیم می شود. در این گیر و دار اگر دور و اطرافیان ندانند که چطور باید از کودک مراقبت کنند، درد او را نه تنها تسکین نخواهند داد بلکه مشکلاتش را بیشتر هم خواهند کرد.

راحله فلاح – کارشناسی ارشد روانشناسی، بخش خانواده ایرانی تبیان

تربیت کودکی که پدر یا مادرش را به تازگی از دست داده است، پیچ و خم های خاص خودش را دارد. به همین دلیل لازم است که در تعامل با او به نکات ریزی توجه بشود:

کودک را ببینید

برای تربیت و تعامل موفق کودکی که پدر یا مادرش را از دست داده است، قبل از هر کاری لازم است به ویژگی های او توجه بشود از جمله به اینکه چند سالش است، دختر است یا پسر، چه خلقیات و روحیاتی دارد و… برای مثال آیا جزء بچه های پرحرف است یا کم حرف و تودار است؟

آیا اهل گریه کردن است یا عادت دارد احساساتش را در دلش نگه دارد؟ توجه به این نکته به شما کمک می کند تا بتوانید بهتر با او رابطه برقرار کنید و بهتر از عهده مراقبت و تربیت او بربیایید. به خصوص اگر شما سرپرست کودک هستید نه والدش، بسیار مهم است که این نکته را همواره در تعاملاتتان در نظر داشته باشید.

یک کمک مطمئن پیدا کنید

 اگر شما مثلاً شوهرتان را از دست داده اید یا برعکس زن تان فوت کرده است و مانده اید که با بچه تان چه طور رفتار کنید، در درجه اول این پنبه را که می توانید برای او هم پدر باشید و هم مادر، از گوشتان بیرون بیاورید. شما سوپرمن نیستید، یک نفرید با کلی مسئولیت جدید که به مسئولیت های قبلی تان اضافه شده اند. از طرف دیگر، نیاز فرزند شما با شما یک جور تأمین می شود و با همسر خدا بیامرزتان هم یک جور دیگر. پس بهتر است، از یک نفری که برای شما و فرزندتان آشنا است، با فرزندتان رابطه خوبی دارد و از جنس مخالف تان است بخواهید که از لحاظ عاطفی هوای فرزندتان را داشته باشد.
در این مواقع، پدر بزرگ ها و مادر بزرگ ها مناسب ترین گزینه هستند اما اگر برای آنها مقدور نبود یا در قید حیات نبودند، از یکی دیگر از نزدیکان مطمئن و دلسوزتان که وسط راه هم جا خالی نخواهد کرد، مثل عمه، دایی و… بخواهید که در این راه به شما کمک کند.

عشق نه ترحم

ترحم باعث می شود که کودک شما در سوگ باقی بماند پس اگر می خواهید او را از این حال بیرون بیاورید، به او عشق هدیه کنید. اجازه بدهید که حضور مؤثر شما به عنوان سایه سر و تکیه گاه را در کنار خودش احساس و باور کند.

تقویت مدارا

کودک شما تا مدتی بهانه والد از دست رفته اش را خواهد گرفت، برای دیدن او بی تابی خواهد کرد و یا کج خلقی هایی نشان خواهد داد. در این شرایط لطفاً به او سخت نگیرید.
یادتان باشد که او در حال گذر از مراحل سوگ است و چون ابراز احساسات به شکلی که بزرگترها انجام می دهند برای او ممکن نیست، به چنین روش هایی متوسل خواهد شد. سعی کنید با کلمات محبت آمیز و آرامش او را آرام کنید و مطمئن اش کنید که در هر شرایطی ذره ای از علاقه شما نسبت به او کم نخواهد شد.

به سؤالات او جواب بدهید

اینکه پدر یا مادر کجا رفته اند و چرا برنمی گردند، سؤالی است که کودک تان از شما خواهد پرسید. شما باید خودتان را برای چنین سؤالاتی آماده کنید و بتوانید با مثل ها و قصه ها و کلماتی مناسب سن و فهم کودک تان مرگ را برای او توضیح بدهید.
گاهی اوقات بچه ها در مورد برنگشتن پدر یا مادر فوت شده شان، حساب هایی پیش خودشان می کنند که خودشان را مقصر آن اتفاق می دانند. برای مثال، پسر بچه هشت ساله ای که پدرش را در یک سانحه هوایی از دست داده بود، به خاطر اینکه مثل همیشه قبل از رفتن پدر برای او دعا نکرده بود، به شدت احساس گناه می کرد. پس مسیر صحبت کردن با فرزندتان را باز نگه دارید چون این کار می تواند در بهداشت روانی او بسیار مؤثر باشد.

اجازه مرور خاطرات را به او بدهید

احتمالاً کودک شما در شرایط مختلف درباره پدر یا مادر از دست رفته اش صحبت خواهد کرد. مثلاً وقتی روی تاب می نشیند به یاد پدرش می افتد که همیشه او را هل می داد. ممکن است حرف های کودک در این رابطه تکراری بشوند یا با گریه یا پرخاش همراه بشوند، اما مهم این است که او همدلی شما را ببیند و احساس کند که او را می فهمید و دوست دارید درباره این مسئله به حرف های او گوش بدهید.

اوقات او را غنی کنید

قرار گرفتن در بین دوستان هم سن و سال و انجام کارهای مورد علاقه می تواند در تغییر دادن حال و هوای کودک شما مؤثر باشد.

جدی گرفتن تغییرات رفتاری که بیشتر از یک ماه طول می کشند

شکل و شمایل اضطراب و افسردگی در کودکان، گاهی با بزرگترها فرق دارد. پس اگر کودک شما نسبت به قبل تغییرات رفتاری بارزی نشان می دهد، مثلاً قبلاً پر جنب و جوش بود ولی از بعد از فوت همسرتان کم تحرک شده یا برعکس قبلاً کم تحرک بود ولی پر تحرک شده، با دیگران به خصوص هم سن و سال هایش پرخاش می کند، لجباز شده، مدام گریه می کند، از دل درد و سر درد و … شکایت می کند و یا کابوس می بیند، غذا نمی خورد، افت تحصیلی پیدا کرده یا رفتارهایی مثل فرار از مدرسه و دعوا و درگیری با بچه ها و … نشان می دهد، به متخصص مراجعه کنید.