کاهش صفرهای «ریال» واحد پول ملی، ایده ای است که سال ها مطرح بوده و به تازگی نیز مورد توجه قرار گرفته است. ریال از سال ۱۳۰۸ جای «تومان» را گرفت و واحد پول رسمی کشورمان شد و یک صفر به صفرهای اسکناس ها و سکه ها اضافه کرد اما از آن سال ها تاکنون اغلب مردم هنوز از تومان به عنوان واحد پول استفاده می کنند.
سابقه ایده حذف صفر از ریال به دهه ۷۰ بر می گردد. سال ۱۳۷۳ برای اولین بار موضوع حذف سه صفر از اسکناس ها مطرح شد. البته بعدها پیشنهاد حذف چهار صفر از ریال داده شد. این طرح در دولت قبل زمانی که «محمود بهمنی» ریاست بانک مرکزی را بر عهده داشت جدی تر پیگیری شد اما به نتیجه نرسید.
چندی پیش (اواسط آبانماه) «حسین قضاوی» معاون بانک و بیمه وزارت اقتصاد و دارایی در گفته های خود از اصلاحات پولی و بررسی حذف صفر از واحد پول ملی خبر داد و گفت: در پیش‌ نویس لایحه قانون بانکداری که به‌ زودی تقدیم مجلس می‌شود، به دولت اجازه داده می‌شود در زمان مقتضی اصلاحات پولی داشته باشد. نیازمند اصلاحات پولی هستیم زیرا تعداد صفرهای زیاد دشواری‌هایی را برای اقتصاد ایجاد می‌کند. اگر صفرهای واحد پولی کشور کم شود، اسکناس‌ها با امنیت بالاتر و استاندارد عرضه شود.
یک روز پس از گفته های قضاوی، بانک مرکزی مخالفت خود را با اجرای این طرح اعلام کرد و «پیمان قربانی» معاون بانک مرکزی گفت: انجام رفرم پولی جزو برنامه‌های درازمدت بانک مرکزی و چاپ اسکناس و مسکوک جدید، اصلاح نظام حسابداری و قوانین، پیش‌نیازهای حذف صفر از پول ملی است.
به رغم برخی دیدگاه های مثبت درباره حذف صفر از پول ملی، برخی از کارشناسان اقتصادی نیز معتقدند که در شرایط کنونی، اجرای طرح اصلاح پول ملی ضروری نیست و این اقدام هزینه های زیادی را به دولت و بانک مرکزی تحمیل می کند. در این میان، موضوع مهمی که مطرح است این که آیا حذف سه یا چهار صفر از ریال تاثیری در اقتصاد و نرخ تورم کشور به بار خواهد آورد؟ کارشناسان درباره پیامدهای احتمالی این طرح با کارشناس اقتصادی گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا گفت وگو کردند.

**حذف صفر از ریال؛ صرفه مند یا هزینه بر؟
یکی از دلایلی که برای اجرای طرح اصلاح پول ملی مطرح می شود این است که تورم انباشته چهار دهه اخیر اقتصاد موجب کاهش قدرت خرید واحد پول کشور شده است. این واقعیت در کنار محدودیت های پیش روی چاپ اسکناس درشت منجر به گسترش قابل توجه حجم اسکناس در جریان شده و پیامدهایی مانند مشکلات محاسباتی و حسابداری دفاتر، ناامنی در حمل پول، استفاده از ارقام بزرگ در مبادلات ساده و …را به دنبال داشته است. البته شماری از کارشناسان اقتصادی معتقدند هنوز صفرهای ریال آنقدر زیاد نیست که چنین مشکلاتی را غیرقابل تحمل سازد و اجرای طرح حذف صفرهای ریال به دلیل هزینه های زیادی که دارد در شرایط کنونی نباید در دستورکار دولت قرار گیرد. این تحلیلگران می گویند اجرای این طرح تاثیر مثبتی هم بر اقتصاد نخواهد گذاشت.
«جمشید پژویان» کارشناس اقتصادی در گفت وگو با پژوهشگر ایرنا در این باره با بیان اینکه حذف صفر از ریال و اصلاح پول ملی تاثیری در اقتصاد کشور ندارد، گفت: کشورهایی دست به این اقدام زده اند که صفر اسکناس هایشان حتی به رقم ۱۲ هم رسیده است. حذف صفر هم به این دلیل است که اشتباهی در شمارش صفرها رخ ندهد . البته این اقدام در گذشته دورتر که تکنولوژی در اقتصاد نفوذ زیادی نداشت، انجام می شد.
وی افزود: تعداد زیاد صفرهای اسکناس ها باعث می شد تا حسابرسی ها با مشکلات و خطاهای متعددی مواجه شود. به همین دلیل برخی از کشورها این هزینه را پذیرفتند که صفر را از پول خود حذف کنند و اسکناس ها را تغییر دهند. اما معتقدم هنوز این مشکل در ایران گریبان گیر نیست.
به گفته پژویان این طرح فقط هزینه ای را برای دولت می تراشد تا اسکناس های موجود را از چرخه خارج و اسکناس های جدید با تعداد صفر کمتر را منتشر کند. به طور قطع تعویض اسکناس ها هزینه های قابل توجهی را برای دولت به جای می گذارد.
این کارشناس اقتصادی گفت: معتقدم حذف صفر از ریال جزو اولویت بانک مرکزی و وزارت اقتصاد نیست و هیچ دلیل توجیه کننده ای برای این اقدام در شرایط کنونی وجود ندارد. در حال حاضر درشت ترین اسکناس رایج در ایران از لحاظ رقم، اسکناس ۱۰ هزار تومانی است که تعداد صفرهای آن به ۵ عدد می رسد. این اسکناس به راحتی قابل تشخیص است.
وی درباره تاثیرگذاری حذف صفر ریال روی مقوله تورم گفت: به طور قطع اجرای حذف صفر از ریال را نمی توان به تغییر نرخ تورم ارتباط داد چرا که در این طرح قدرت خرید پول تغییری نمی کند. تورم زمانی ایجاد می شود که تقاضا افزایش یابد و همزمان عرضه پاسخگوی این حجم از تقاضای ایجاد شده نباشد و این ارتباطی به حذف صفر از ریال ندارد.
در حالی که گروهی از کارشناسان اقتصادی معتقدند، حذف صفر از ریال تنها هزینه ای اضافی روی دوش دولت می گذارد اما شماری دیگر این تحلیل ها را رد می کنند و می گویند اصلاح پول ملی از هزینه های دولت می کاهد. «مهدی تقوی» کارشناس اقتصادی از آن دسته از کارشناسان اقتصادی است که تاکید دارد حذف صفر از ریال باعث کمتر شدن هزینه های دولت می شود.
تقوی در گفت وگو با پژوهشگر ایرنا در این باره گفت: در فرایند جمع آوری اسکناس های موجود و اصلاح آنها شاید هزینه ای بر دولت تحمیل شود اما این اقدام به طور قطع در نهایت منجر به کاهش هزینه های دولت خواهد شد.
وی ادامه داد: با افزایش ارزش اسکناس ها دیگر نیازی به حمل اسکناس های بیشتر نیست و تعداد اسکناس هایی که برای داد و ستد مبادله می شود کمتر می شود اما در عین حال قدرت خرید مردم تغییری نمی کند و در زمینه نرخ تورم تغییری ایجاد نمی شود. اما نکته مهم این است که پس از حذف چند صفر از ریال تعداد اسکناس های کمتری به چاپ می رسد.
این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه کاغذ اسکناس بسیار گران و ارزشمند است، ادامه داد: چاپ هر اسکناس یک فرآیند هزینه بر را طی می کند که اگر دولت اقدام به حذف صفر کند، ارزش ریالی اسکناس ها افزایش می یابد و در نتیجه تعداد کمتری اسکناس به چاپ می رسد و در نهایت صرفه جویی قابل توجهی در این زمینه انجام خواهد شد.

**تاثیر حذف صفر ریال در ارزش پول ملی
یکی از کارکردهایی که از حذف صفر ریال دنبال می شود این است که ارزش پول ملی افزایش یابد حال آنکه برخی از کارشناسان معتقدند این کارکرد محقق نخواهد شد.
«سید ناصر موسوی» نایب رییس کمیسیون اقتصادی مجلس در گفت وگو با گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا در این باره گفت: دولت ها از طریق حذف سه صفر از ریال قصد دارند ارزش پول ملی کشورمان را که در چند سال گذشته به واسطه افزایش ناگهانی نرخ ارز کاهش یافته افزایش دهند اما بحث این است که کاهش ارزش ریال به این دلیل است که قدرت خرید مردم کاهش یافته است.
وی ادامه داد: حال اگر سه صفر هم از ریال حذف کنیم و درآمد مردم افزایش پیدا نکند بازهم افزایش ارزش ریال را تجربه نخواهیم کرد و به طور قطع از حذف صفر ریال به این نتیجه نخواهیم رسید.
موسوی با بیان اینکه حذف صفر از ریال موضوع جدیدی نیست و در دولت های قبل هم این طرح پیشنهاد شد، گفت: تاکنون به مجلس نه طرحی و نه لایحه ای درباره حذف چند صفر از ریال داده نشده است. معتقدم حذف صفر از ریال جزو اولویت های اقتصادی کشورمان نیست. اولویت این است که به مساله اشتغال رسیدگی کنیم. به واسطه ایجاد اشتغال مشکل رکود هم برطرف خواهد شد.
نایب رییس کمیسیون اقتصادی مجلس همچنین درباره تاثیر پذیری تورم از حذف صفر ریال گفت: حذف صفر از ریال روی تورم تاثیر منفی می گذارد و باعث افزایش نرخ تورم خواهد شد چرا که وقتی صفرها حذف می شود باعث می شود با رقم بزرگتری همان کالا خریداری شود و جو روانی حاکم بر بازار باعث افزایش نرخ تورم خواهد شد.

** سابقه حذف صفر از اسکناس در سایر کشورها
براساس گزارش اخیر روزنامه ایران، حذف صفر از واحد پولی کشورها، اولین بار در آلمان و بعد از جنگ جهانی دوم به اجرا درآمد. در آن زمان آلمان تورمی شدید را تجربه می کرد که در آن شرایط تصمیم به حذف صفرها از «مارک» گرفته شد. در آرژانتین هم در سال ۱۹۶۰ میلادی، هر دلار آمریکا برابر ۱۱۰۰ تا ۳۵۰۰ پزوی آرژانتین مبادله شد و این کشور با حذف ۲ صفر از پول خود ارزش آن را در برابر دلار افزایش داد.
در اوایل دهه ۱۹۸۰ میلادی هم هر دلار آمریکا برابر ۱۸۰۰۰ تا ۱۸۰۰۰۰ پزو داد و ستد می شد و به همین خاطر دولت آرژانتین در سال ۱۹۸۳ چهار صفر از پول خود را حذف کرد. در ژانویه ۲۰۰۵ نیز ترکیه لیره جدید را جایگزین لیره قدیم کرد و هر یک میلیون لیره قدیم ترکیه (با حذف شش صفر) به یک لیره جدید تبدیل شد. آخرین نمونه در این زمینه به زیمبابوه مربوط می شود که دولت این کشور ۱۰صفر را از پول ملی حذف کرد.
سابقه طرح حذف صفر از ریال هم در ایران به بیش از ۲۰ سال می رسد اما همچنان تصمیم جدی از سوی مجلس یا دولت در این زمینه گرفته نشده است.