به گزارش ایرنا، تخریب اموال عمومی یا وندالیسم پدیده ای ضداجتماعی و چندبعدی است که از زیبایی چهره شهرها کاسته و نشان از وجود نوعی ناهنجاری در برخی از جوامع دارد.
شکستن شاخه درخت ها، ریختن بخشی از فاضلاب در کوچه و خیابـان و جـوی، ریخـتن زباله در جوی و حاشیه خیابان، خراب کردن چمن های وسط بلوارها توسط پیاده روی، ندادن بلـیط بـه راننـده اتوبوس شهری، آسیب رساندن به صندلی اتوبوس از جمله این کجروی ها و ناهنجاری هاست که در سطح جامعه دیده می شود.
این ناهنجاری ها دامنه و طیف گسترده ای را در بر می گیرد به طوری که از اقدامات ساده و ابتدایی مثل قدم زدن بر روی چمن بوستان ها تا تخریب وسیع امکانات شهری را شامل می شود.
تخریب اموال عمومی باعـث خسـارات اجتمـاعی و اقتصـادی فراوانـی می شود و برای حیات اجتماعی و فردی آثار مخربی در پی دارد که بـا اصـول مسـلم نظـم اجتمـاعی در تعارض اسـت.
به دلیل چندوجهی بودن این پدیده در این گزارش از دو منظر حقوقی و اجتماعی به موضوع وندالیسم توجه شده است؛ غلامرضا اسکندریان جامعه شناس و عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاددانشگاهی و حسین احمدی نیاز حقوقدان و وکیل دادگستری هریک با نگاهی تخصصی درباره این موضوع نقطه نظرات خود را بیان کرده اند.
اسکندریان با بیان اینکه وندالیسم از منظر اجتماعی رفتاری غیرمسئولانه و نابهنجار است، افزود: رفتارهای وندالیستی سلامت جامعه را تهدید می کند و امنیت اجتماعی را به خطر می اندازد، ضمن اینکه هزینه های مالی زیادی برای شهر و شهروندان به همراه دارد.
وی با ارائه تعریفی از وندالیسم گفت: وندالیسم، تخریب عامدانه اموال عمومی بدون انگیزه های مشخص و از پیش تعیین شده است و منظور از عامدانه این است که این رفتار واکنشی است نسبت به شرایطی که روی فرد اثر گذاشته و منظور از بدون انگیزه مشخص این است که این رفتار لحظه ای و آنی است و اینطور نیست که با برنامه ریزی قبلی و از پیش تعیین شده فرد به سراغ آن برود.
اسکندریان در مورد مصادیق رفتارهای وندالیستی اظهار کرد: تخریب های مربوط به وسایل حمل و نقل عمومی از قبیل مترو و اتوبوس، شعار نویسی روی در و دیوار شهر و امکانات عمومی، تخریب علائم راهنمایی و رانندگی، کیوسک های تلفن، پل های عابر پیاده ، مبلمان شهری، روشنایی معابر عمومی، یادگاری نوشتن روی درختان در بوستان ها و آسیب رساندن به کتب و مجلات در کتابخانه های عمومی از جمله مواردی از رفتارهای وندالیستی است.
وی در رابطه با متغیرهای تاثیرگذار بر میزان بروز این نوع رفتار ضد اجتماعی ادامه داد: این رفتار بیشتر متوجه نوجوانان و جوانان بوده و گروه سنی ۱۲تا ۲۵ سال مرتکب این رفتارها می شوند.همچنین این رفتارها در گذشته رفتاری مردانه و پسرانه محسوب می شده است اما امروزه اگر نگوییم متغیر جنسیت در بروز این رفتار بی تاثیر شده می توانیم بگوییم تاثیرش کمرنگ است.
اسکندریان اضافه کرد: بین مجردها این رفتار بیشتر از متاهلان است و بین افرادی که تحصیلات پایین تری دارند نسبت به افراد با تحصیلات بالا زیادتر دیده می شود و همچنین مصادیق این پدیده در شهرها به مراتب بیشتر از روستا هاست.
وی در مورد انواع رفتار های وندالیستی افزود: رفتارهای وندالیستی از ماهیتی پیچیده و چند وجهی برخوردار اند و شناخت دقیق آنها، لازمه هر نوع اقدام پیشگیرانه یا بهبود در ارتباط با این نوع رفتار است. از همه مصادیق این رفتار نمی توان برداشتی یکسان داشت و بر مبنای این برداشت برخوردی یکسان را نیز اعمال کرد. بر همین اساس نیز طبقه بندی مبتنی بر شناخت انواع این رفتار را پیشنهاد شده است. لذا رفتارهای وندالیستی حداقل در چهار دسته قابل تفکیک هستند.
این عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی گفت: برخی از اوقات رفتارهای وندالیستی ماهیتی خصمانه و کینه توزانه دارد و فرد متاثر از نوعی احساس اجحاف، تبعیض و یا نابرابری اقدام به انجام این رفتار می کند که این احساس خود می تواند برآمده از شرایط جامعه و یا خانواده باشد.
همچنین اسکندریان در مورد نوع دوم رفتارهای وندالیستی بیان کرد: این رفتار در بسیاری از مواقع فقط شکل تخلیه هیجان دارد و نوعی تفریح محسوب می شود.
وی ادامه داد: نوع سوم رفتارهای وندالیستی به دلیل تمایزطلبی اتفاق می افتد و در واقع فرد وندال می گوید: من تخریب می کنم تا متفاوت بودن و حتی قدرت خود را به نمایش بگذارم؛ به نوعی خود ابرازی و خودنمایی و خوداثباتی در این نوع رفتارها وجود دارد که عمدتا تحت فشار گروه همالان (دوستان) اتفاق می افتد .
این جامعه شناس اضافه کرد: بسیاری از مطالعات تجربی نشان داده است که احتمال بروز رفتارهای وندالیستی در قالب گروهی به مراتب بیش از احتمال ارتکاب این نوع رفتار در قالب فردی است. این رفتار در گروه هایی که اعضاء آن تجربه ارتکاب رفتارهای ناهنجار و بزهکارانه را دارا هستند، تشدید می شود.
اسکندریان درمورد نوع چهارم رفتارهای وندالیستی اظهار کرد: گاهی تخریب اموال عمومی ناشی از یک احساس نیاز درونی به دلیل خرده فرهنگ های مختلف است. مثلا در مناطق پایین شهر بر در و دیوار اسامی مثل علی پلنگ، احمد زاغی و … که در واقع نه به قصد تخریب، آسیب رسانی و یا آزاررسانی بلکه نوعی هویت یابی است.

** نوع نگاه فرد به زندگی و تجربه زیسته فرد در بروز وندالیسم اثرگذار است
این عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی با تاکید بر اینکه نوع نگاه فرد به زندگی و تجربه زیسته فرد در بروز وندالیسم اثرگذار است، گفت: شرایط خانوادگی و نوع تربیت، وضعیت اقتصادی، پایگاه اجتماعی فرد و میزان دینداری و پایبندی به اصول اعتقادی در انجام رفتارهای وندالیستی تاثیر گذار است.
وی در ادامه گفت: یکی از مصدایق بروز رفتارهای وندالیستی در زمان بازی فوتبال است و معمولا از نوع رفتار هیجانی و تفریحی است که به دلیل وجود دوربین های نظارتی و حضور نیروهای امنیتی و انتظامی در استادیوم ورزشی فرد در فضای استادیوم اجازه تخلیه هیجان را ندارد بنابراین وقتی از آن فضا رها می شود، بلافاصله شروع به تخریب می کند و به خاطر همین شکستن شیشه اتوبوس ها و مغازه های اطراف و ایستگاه های اتوبوس در واقع جایی است که همه نظارت ها برداشته می شود.
این جامعه شناس گفت: در فضاهای بی دفاع و نقاط کور احتمال ارتکاب رفتارهای وندالیستی بیشتر است و در اماکن شلوغ مثل اتوبوس و مترو به دلیل ازدحام و شلوغی و وجود نظارت غیر رسمی کمتر اتفاق می افتد.
اسکندریان برای مقابله با پدیده وندالیسم، معتقد است که باید انواع این نوع رفتار و کنش مورد بررسی قرار گیرد و متناسب با هر کدام از آنها راهکار ارائه شود.

**نظارت غیر رسمی مکملی موثرتر از نظارت رسمی برای مقابله با وندالیسم
اسکندریان افزود: این امر پذیرفته شده است که چشم هایی (به صورت رسمی) همواره نظاره گر رفتارهای اجتماعی شهروندان باشد اما باید توجه کرد که در موضوع نظارت رسمی نباید فضا امنیتی شود.
وی در رابطه با نظارت غیررسمی نیز گفت: این نوع نظارت در ارتباط با موضوع بحث ما از کارایی بیشتری برخوردار است و برنامه ریزان باید احساس مسئولیت در مردم را از طریق آموزش غیر مستقیم برانگیخته کنند تا با آموزش های غیر مستقیم نشان دهیم که این تخریب ها برای شهر و مدیریت شهری هزینه دارد و این هزینه به طور طبیعی از جیب شهروندان پرداخت می شود.
اسکندریان تصریح کرد: تبلیغات و اطلاع رسانی زیر پوستی و غیر مستقیم در این زمینه باید نهادینه شود و به نوعی شعار شهر ما خانه ما در این رابطه مد نظر قرار گیرد.
این عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی ابراز کرد: پیشنهاد دیگری که به عنوان راهکار مقابله با این پدیده وجود دارد این است که فاصله بین ارتکاب جرم و از بین بردن آثار تخریب کم باشد؛ به عنوان نمونه اگر تخریبی در مترو صورت می گیرد در همان لحظه خود فرد مجبور شود تا آثار تخریب را برطرف کند.
وی با تاکید بر اینکه آثار تخریب برای تخریب مجدد تحریک کننده است، افزود: آثار تخریب بلافاصله باید رفع شود چون اگر آثار تخریب دیده شود، به راحتی فرد مستعد وندالیسم را ترغیب می کند تا رفتار وندالیستی را تکرار کند.

**همه مصادیق این رفتار جرم نیست
اسکندریان با اشاره به اینکه از منظر جامعه شناسی این رفتار جرم نیست گفت: حتی در بررسی هایی که با کمک سازمان زندان ها داشتم و با مراجعه به دارالتادیب و چند زندان، متوجه شدم که به دشواری می توان پرونده ای را یافت که با موضوع ارتکاب اعمال وندالیستی حتی در قالب جرم دوم و سوم متهمان ثبت شده باشد که البته این امر می تواند بیانگر نوعی خلاء قانونی باشد.
وی تاکید کرد: این رفتار لحظه ای است و فرد وندال چندان انگیزه بروز رفتار خلاف قانون را ندارد بنابراین اگر قرار است مجازاتی هم لحاظ شود، بهتر است از جنس مجازات ترمیمی باشد.
اسکندریان به عنوان جمع بندی اظهار کرد: با توجه به ماهیت پیچیده و چندگانه این نوع رفتار، هر نوع اقدام پیشگیرانه و ترمیمی لازمه اش شناخت است و کسب شناخت در این زمینه نیازمند نگاهی بین رشته ای است. لذا جامعه شناسان، حقوقدانان، روانشناسان، برنامه ریزان شهری، مسئولان در حوزه نوسازی و زیباسازی و سایر متولیان با نگاهی جامع به این موضوع بپردازند.
در ادامه گفت و گویی داشته ایم با حسین احمدی نیاز تا از منظر حقوقی به موضوع تخریب اموال عمومی پرداخته شود.
احمدی نیاز وندالیسم را از جمله ناهنجاری های اجتماعی در جوامع شهری دانست و گفت: هرگونه تخریب ارادی اموال عمومی، سازمان شهری، تاسیسات اجتماعی و آثار هنری که به صورت فردی یا گروهی و هدفدار و غیرهدفدار انجام ‌شود و از اختلالات رفتاری و تربیتی، عقده‌های اجتماعی، نارضایتی طبقاتی و … سرچشمه گیرد، نوعی رفتار وندالیستی به حساب می آید.
وی تاکید کرد: این پدیده در همه فرهنگ‌ها مذموم است تا حدی که برخی صاحب‌نظران، وندال‌ها را دشمنان آشکار جامعه و عمل آنها را نهایت گستاخی در رفتارها و تلقی‌ها دانسته‌اند.
احمدی نیاز ادامه داد: تخریب اموال و فضاهای عمومی به ویژه در جوامع شهری، از پدیده هایی است که نه تنها خسارت های ناشی از آن، مدیریت های شهری را گرفتار مشکل و تنگنای نگهداری از فضاها و تجهیزات عمومی می کند، بلکه شهروندان را نیز از داشتن امکانات و تجهیزات مورد نیازشان محروم و بی بهره می سازد.
وی با بیان اینکه تخریب اموال عمومی، تنها به کشور ما محدود نمی شود و در بیشتر کشورها وجود دارد، گفت: کشورها قوانین و مقررات بازدارنده در برخورد با مجرمان این پدیده ضد اجتماعی وضع کرده اند تا با جرم انگاری تخریب اموال عمومی به مقابله با آن بپردازند.
احمدی نیاز تصریح کرد: از آنجا که خصوصیت افراد وندال یا ناهنجار اجتماعی در هر کشوری متفاوت است، وضع قوانین در این زمینه نیز با توجه به مناسبات و شرایط خاص کشورها تا حدودی متفاوت است.
این حقوقدان گفت: تا کید بر اِعمال مجازات اَعمالی که مهم ترین منافع و مصالح فردی و اجتماعی را مورد تهدید قرار می دهند و تسریع در اجرای آن نشان از اهمیت دادن به آثار و نتایج مجازات در حیات اجتماعی و مادی انسان ها دارد و در مورد تخریب اموال عمومی، قانونگذار ایرانی این امر را جرم انگاری کرده و در علم حقوق جزا از آن به عنوان بزهکاری جوانان یاد می شود و رفتاری مجرمانه است.

** برای برخی انواع وندالیسم تا ۱۰ سال مجازات حبس پیش بینی شده است
وی ادامه داد: بر اساس ماده ۶۷۷ قانون مجازات اسلامی، هر کس عمدا اشیای منقول یا غیرمنقول متعلق به دیگری را تخریب یا به هر نحو کلا یا بعضا تلف کند یا از کار بیندازد، به حبس از ۶ ماه تا سه سال محکوم می شود. همچنین برای برخی انواع وندالیسم تا ۱۰ سال مجازات حبس نیز در قانون پیش بینی شده است.
این حقوقدان گفت: مشکل اینجاست که این قوانین به گونه ای جامع و مانع و به صورت گسترده اعمال نمی شود و شاید تصور شود بیشتر تخریب ها هنگام شب یا دور از انظار عمومی انجام می شود؛ اما این موضوع که همگان نمونه های علنی وندالیسم را به چشم دیده اند از ضعف اعمال قانون در این حوزه حکایت دارد.
وی ادامه داد: اگر وندالیسم در خدمت اهداف بزرگ تر نظیر مخدوش کردن امنیت عمومی، ایجاد خطر برای دیگران و خسارت به یک نهاد خاص باشد، فرد متخلف از اعمال قانون درباره عملش می هراسد وگرنه تخریب مثلا یک باجه تلفن و یا شکستن چراغ های معابر، هرگز ترس از جریمه و اعمال مجازات را در بر ندارد و بالطبع بر جسارت وندال ها برای تخلف آشکار می افزاید.

** وجود قانون به تنهایی چاره ساز نیست
احمدی نیاز با طرح این سوال که آیا مجازات در نظر گرفته شده برای برخورد با وندالیسم مناسب و بازدارنده خواهد بود، افزود: وجود قانون به تنهایی چاره ساز نیست و باید از ظرفیت های فرهنگی و اجتماعی نیز بهره جست؛ به عنوان نمونه، افزایش کمیت و کیفیت مراکز تفریحی- ورزشی به منظور تخلیه انرژی افراد بویژه نوجوانان و جوانان و ارائه تسهیلات برای استفاده اقشار مختلف یکی از راهکارهای مناسب برای کاهش پدیده شوم تخریب اموال عمومی است.
وی ادامه داد: متاسفانه بسیاری از شهرهای بزرگ و کوچک کشورمان در این زمینه با محرومیت جدی مواجهند و حتی در کلانشهر تهران برخلاف تصور عموم، با کمبودهای تفریحی و ورزشی روبرو هستیم و درنتیجه آن، انرژی جوانان اگر هرز نرود و سرکوب نشود، به تخریب و اخلال منجر می شود.
احمدی نیاز به نقش دولت در این زمینه تاکید کرد و گفت: دولت ها با وضع قوانین کارشناسانه و اقدامات و روش های بازدارنده می توانند نقش موثری در کنترل این پدیده ایفا کنند.
با توجه به نتایج بررسی های انجام شده و از آنجایی که این پدیده در گروه سنی نوجوان و جوان بیشتر اتفاق می افتد، به نظر می رسد که اقدامات فرهنگی و اجتماعی به منظور تنویر افکار عمومی و اقناع اجتماعی در رابطه با هزینه ها و آثار مخرب انواع مصادیق آن، در ارتکاب تخریب اموال عمومی موثر خواهد بود چراکه در برخی از موارد افراد به دلیل عدم آگاهی و تنها با انگیزه تفریح و تخلیه هیجان اقداماتی انجام می دهند که نه تنها در شخصیت خودشان بلکه در چهره شهر نیز به صورت آنومی و بی نظمی نمایان می شود.بنابراین اقدامات پیشگیرانه و آگاهی بخش با هدف آشنایی و اطلاع رسانی درخصوص مسئولیت های اجتماعی و حقوق شهروندی از سوی مسئولان می تواند در کنترل و کاهش پدیده وندالیسم تاثیرگذار باشد.