در سایه اجرایی نشدن صحیح برجام؛ اعتماد ایرانی؛ کارشکنی آمریکایی

حدود یک سال از زمان اعلام توافق برجام و شش ماه از اجرای آ« می گذرد، امّا؛ شواهد موجود نشان می دهد که با وجود پایبندی کامل جمهوری اسلامی ایران به تعهداتش، این سند به درستی از سوی آمریکا و غرب اجرایی نشده است. در همین ارتباط، مقام معظم رهبری طی سخنان اخیر خود تصریح کردند که طرف مقابل به اساسی ترین تعهداتش در برجام عمل نکرده است، تحریم ها حذف نشده، مشکلات بانکی همچنان ادامه دارد، بیمه نفت کش ها در سطح محدودی انجام می شود و دارایی های بلوکه شده ایران هنوز بازپس داده نشده است. وزیر امور خارجه ایران نیز طی سفر اخیر خود به برخی کشورهای اروپایی و در دیدار با مقامات آمریکا و اروپا از کارشکنی های ایالات متحده در زمینه اجرای برجام گلایه کرد.

اجرایی نشدن صحیح برجام از سوی غرب و آمریکا در حالی رخ داده که جمهوری اسلامی به تعهدات خود در این زمینه عمل کرده است. دلیل مستند جمهوری اسلامی برای عمل به تعهداتش در برجام، گزارش  یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی است که در دی ماه سال گذشته منتشر شد و اقدامات عملی ایران را در زمینه اجرای برجام مورد تأیید قرار داد.

البته بروز کارشکنی از سوی آمریکا در اجرای برجام، امری غیرقابل پیش  بینی نبود، به طوریکه از ابتدای امضای برجام و زمانیکه این سند در قالب مصوبه شورای عالی امنیت ملی، توسط رئیس جمهوری به حضور رهبری ارائه شد، ایشان در مورد احتمال کارشکنی های طرف غربی و به ویژه آمریکا، هشدار دادند. همچنین، ایشان طی ملاحظات نه گانه خویش درباره برجام، تصریح کردند که پذیرش مذاکرات از سوی جمهوری اسلامی با هدف رفع تحریم ها انجام می شود و بنابراین برای رفع کامل آنها، باید تضمین های قوی از سوی غرب و آمریکا داده شود (که در ادامه چنین نشد و طرف مقابل، از دادن تضمین های قوی به ایران برای انجام تعهداتش سر باز زد).

اول ایران بعدا غرب؛ راهی برای خسارت محض

در برجام روزهای مهمی مشخص شده است که شامل روز نهایی شدن، قبول توافق، اجرا، دوره انتقالی و روز لغو قطعنامه ۲۲۳۱ می باشد.  مهم اینکه؛ جمهوری اسلامی ایران به اکثر تعهدات خود در دوره زمانی “قبول توافق” عمل می کند، در حالیکه تعهدات طرف مقابل در دوره مربوط به “اجرا” عملی می شود. به این ترتیب، در برجام، زمان اجرای تعهدات ایران و غرب دارای تقدم و تأخر است، به طوریکه، ابتدا جمهوری اسلامی به تعهدات خود عمل می کند و سپس غرب وارد عمل شده و به تعهداتش جامه عمل می پوشد. همین موضوع، نشان دهنده عدم توازن دو طرف در مذاکرات بوده و مفری را برای طرف غربی به منظور انجام ندادن تعهداتش باز گذاشته است.

گفتنی است؛ همانگونه که وزیر امور خارجه ایران طی سخنان اخیر خود در دیدار با مقامات اروپایی در نروژ مطرح کرد، طرف آمریکایی بر روی کاغذ به لغو تحریم ها مبادرت کرده است، امّا؛ اینکه این اقدام در عمل چه نتایجی به دنبال داشته، مهم است. به نظر می رسد، در سایه کارشکنی های طرف آمریکایی، اهتمام جدی برای رفع کامل تحریم ها به وجود نیامده و تبعاً، در عمل تحریم ها ادامه دارد.

کارشکنی طرف آمریکایی تا جایی ادامه یافته است که مقامات آمریکایی، از جمله جان کربی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایالات متحده، برطرف شدن اثر روانی این تحریم ها را به متوقف کردن اقدامات ایران در فعالیت هایی که به بر هم زدن امنیت منطقه منجر می شود، منوط دانسته  است. به نظر می رسد، آمریکا قصد دارد از اجرای برجام به عنوان اهرمی برای تأثیرگذاری بر سیاست های بر حق جمهوری اسلامی ایران در منطقه، که به فعالیت های بر هم زننده امنیت تعبیر می کند، استفاده نماید.

شواهد موجود نشان می دهد که بی اعتمادی ملت و مقامات جمهوری اسلامی به آمریکا بی پایه و اساس نبوده و همان گونه که تاریخ ثابت کرده است، نمی توان به وعده های این کشور در عمل به تعهداتش اعتماد کرد. البته این موضوع بدان معنی نیست که جمهوری اسلامی درهای کشورش را به روی دیگر کشورها ببندد و تعامل و ارتباطی با کشورهای دیگر نداشته باشد، بلکه مقصود بالا بردن سطح هوشیاری ایران در عرصه سیاست خارجی است.

در شرایطی که وابستگی کشورها در سایه تعاملات گسترده بین المللی و بروز برخی مسائل که هم افزایی کشورهای مختلف را می طلبد، افزایش یافته است، نمی توان مجوز قطع روابط با سایر کشورها را به سادگی صادر کرد. چاره کار در این است که در عرصه های مختلف سیاست  خارجی با ذکاوت عمل نماییم و راه را برای کارشکنی های احتمالی باز نگذاریم.

در این مقطع می توان به برخی انتقادها که از ابتدای امضای برجام وجود داشت اشاره کرد، منتقدان از همان ابتدا نامتوازن بودن داده ها و ستاده ها را در برجام مورد تأکید قرار دادند و به ویژه به تأخر در اجرای تعهدات طرف غربی انتقاد کردند.  اکنون، پس از گذشت یکسال از زمان اجرای برجام، مشاهده می کنیم که انتقادها به حق بوده و میزان بیشتری از هوشیاری در تدوین برجام از سوی مقامات ایرانی مورد نیاز بوده است. درس بزرگی که اجرای برجام و عمل نکردن طرف آمریکایی به تعهداتش برای مقامات ایران می تواند داشته باشد، کنار گذاشتن خوش بینی نسبت به سیاست های واشنگتن در برابر تهران است.

پرهیز از خوش بینی در زمینه برخورد با سیاست های ایالات متحده، باید نمود عینی خود را در نحوه برقراری روابط با آمریکا نشان دهد. همانگونه که مقام معظم رهبری تأکید کرده اند، باید در مقابل کشوری مانند ایالات متحده که حیله گری از ویژگی های ذاتی اش به شمار می رود با قاطعیت و هوشیاری عمل کرد. این هوشیاری و قاطعیت لازم بود که در مرحله تدوین برجام نیز مورد توجه قرار گیرد که بر اساس شواهد موجود، محقق نشده است، امّا؛ بر اساس یک ضرب المثل ایرانی، جلوی ضرر را از هر جایی که بگیری منفعت است. بر این اساس باید در پیگیری حق و حقوق جمهوری اسلامی ایران در زمینه اجرای برجام با ذکاوت عمل کرد و راه را بر دسیسه گری های بیش از پیش آمریکا برای عمل نکردن به تعهداتش بست.

در برجام برخی ساز و کارها، برای مقابله با بدعهدی های طرف مقابل در اجرای تعهداتش گذاشته شده است و به نظر می رسد که لازم است، جمهوری اسلامی ایران این ساز و کارها را به دقت مورد بررسی قرار دهد و در صورت لزوم از آنها استفاده نماید. یکی از این راهکارها، تلقی اقدامات آمریکا در چارچوب “عدم پایبندی اساسی” و ارجاع موضوع به شورای امنیت سازمان ملل یا توقف کلی یا جزئی تعهدات خود نسبت به برجام است.

شهربانو جمعه پور