فرش‌های دستباف مود و قهستان زینت بازارهای داخلی و خارجی

قالی بافی در استان خراسان جنوبی را، با توجه به تقسیمات جغرافیایی منطقه تا حدودی باید مترادف قالی بافی در بیرجند قدیم دانست. هرچند که شهرهایی مثل طبس و قائنات امروزی نیز جایگاهی خاص در قالی بافی ایران دارند. اما به طور کلی قالی بافی در اکثرشهرستانهای خراسان جنوبی رواج دارد.
علاوه بر شهر بیرجند از دیگر مناطق قالی بافی در خراسان جنوبی می توان روستاهای درخش، مود، گسک، نوزاد، سربیشه، بهلگرد ، نوغاب، دستگرد، هندوالان و بیشتر روستاهای منطقه قائنات را نام برد.
یکی از بهترین و اصیل ترین فرش های خراسان در دُرُخش واقع در نواحی جنوبی این استان بافته می شود. تولید اندک آن ، چه در گذشته و چه در حال حاضر ، در بازارهای داخل و خارج هواخواهان زیادی داشته است.
برخی از فرش های قدیمی درخش با نقشه های اصیل و با شکوه ، آن چنان که در بافت های کردستان دیده ایم ، با نقش بته های سرتاسری بافته شده اند. این بُتّه های دوقلو ، که در جرگه نقاشان نقش قالی به نام بُتّه مادر بچه شهرت دارند ، در ردیف های موازی تمامی سطح فرش را پوشانیده اند. همین بُتّه ها به صورت دانه های تسبیح و کنار هم چهار گوشه قالی را دور زده و حاشیه را می سازند. در این قبیل فرش ها اصولا بین حاشیه و زمینه از نظر شکل و رنگ اختلاف چندانی وجود ندارد و فرش به صورت یک تکه پارچه ترمه ای به نظر می رسد. رنگ های مسلط در فرش های دُرُخش ، قرمز ، سرمه ای و سبز مغز پسته ای روشن و نارنجی است.
روستای درخش با طرحهای ریزه ماهی از کانونهای مهم قالی بافی در منطقه است.
علاوه بر این منطقه در جنوب بیرجند در بخش مود فرش هایی با گره فارسی در روی تار و پود پنبه ای در همه اندازه ها ، از پادری گرفته تا ذرع و نیم و دو ذرعی و مربع های کوچک و بزرگ و شبه چهارگوش هایی به اندازه های ۵/۲ در ۲ و همچنین فرش های بزرگتر ، بافته می شوند.
بافنده های خوش سلیقه این محل با به کار بردن کمی ابریشم سفید و یا فیروزه ای در پیرامون نقش های طرح به فرش های خود حالت برجسته و خوش آیندی می دهند. طرح دلخواه آنان نیز ماهی درهم و یا هراتی است که مکرر بر روی فرش های خود می آورند.
بافنده های مود و همچنین بیرجند در بسیاری از مواقع فرش های خود را مزین به ترنج مدور شانزده گوشه ای می کنند و بدین گونه طرح فرش را از حالت یکنواختی که از تکرار نقش ماهی به وجود آمده ، بیرون می آورند. از دیگر طرح های مورد علاقه بافنده های این ناحیه طرح خشتی بختیاری است. رنگرزان این ناحیه رغبت زیادی به کاربرد رنگ های سفید عاجی ، قرمز سوخته ، آبی روشن ، سرمه ای ، خردلی و قهوه ای دارند.
صنعت فرش مود شهرت جهانی دارد و زینت بخش موزه ها و مجموعه های مخصوص جهان است و جزو صنعت های مهم شهر محسوب می شود به طوری که برخی فرش های دست باف مود جزو نفیس ترین فرش های ایران است.بنا به گفته استادکاران تعدادی از این فرش ها در موزه های کشورهای اروپایی به ویژه آلمان نگهداری می شود به طوری که یک جفت قالیچه کار مرحوم حاجعلی مهدی زاده مود در شهر پاریس حفاظت می شود.
قالی های این منطقه از گذشته دور شهرت داشته است و قدمت آن به دوره قبل از صفویه می رسد. رنگ آمیزی قالی های مود هماهنگ، موزون و سرشار از زندگی است.
رونق و شکوفایی صنایع فرش دستباف در این منطقه به زمانی بر می گردد که حاجی اسدی معروف به مصباح السلطنه قبل از سال ۱۳۰۰ تا ۱۳۱۲ در شهر مود کارگاه قالی بافی دایر کرده بود. این کارگاه با ۴۰ دار قالی استادکاران زیادی را پرورش داده است؛ طرح هایی که اکنون بافته می شود عبارت است از ریزه ماهی، خشتی و کله اسبی، ولی از جمله طرح های اصیل منطقه که شهرت زیادی دارد، طرح مسجدی است. در شهر مود از بافندگان قدیمی فرش می توان از ملا اسماعیل دستگردی و فرزندانش به ویژه حسین دستگردی که شهرت قالی سعدی را به او منسوب می کنند، نام برد. ملااسماعیل در آغاز جوانی چند سالی در درخش بود و سپس با ۴ فرزند پسر و سه فرزند دختر خود به مود بازگشت. وی روحانی بود و تمام فرزندان او سمت مروج قالی بافی را در منطقه مود بر عهده داشتند و سپس اشتهار روزافزون قالی مود را فراهم کردند.
امروز فرش تجاری خراسان جنوبی از سوی گمرکات بعنوان مود ۱ و ۲ و ۳ ارزیابی می شود
رئیس سازمان صنعت، معدن وتجارت خراسان جنوبی نیز در گفت وگوبا خبرنگار ما با بیان اینکه منطقه بافت مود شامل : چاج، نصرآباد، مهدی آباد، اسفزار، درح و لانو می باشد، گفت: برندهای مشهور این منطقه شامل دکتر احمدی، شرکت شرق بیرجند، کامیابی، اسدی و شازده متضدی بوده است که دستبافته های زیبا، ظریف و نفیس این تولیدکنندگان نام مود را در جهان پرآوازه نموده است تا جائیکه امروز بخصوص فرش تجاری خراسان جنوبی از سوی گمرکات بعنوان مود ۱ و ۲ و ۳ ارزیابی می شود.
سابقه قالیبافی در منطقه قهستان بیش از ۶۰۰ سال قدمت دارد
داوود شهرکی به گوشه ای ازتاریخچه فرش دستباف قهستان اشاره کرد و افزود: منطقه بافت قهستان شامل : درخش، مسک، رجنوک، آسیابان، خسروآباد، فور خاص و دره عباس می باشد.
وی ادامه داد: سابقه قالیبافی در منطقه قهستان بیش از ۶۰۰ سال قدمت دارد و اسناد بجای مانده از تاجر بزرگ قائنات خواجه محمود علی ارباب ابن ملک حسین قاینی حاکی از آنست که در زمان حکومت تیموریان بر خراسان بزرگ به سفارش درباریان قالیهای نفیسی با نقوشی که توسط صاحبان مکتب هرات طراحی می شد در منطقه قائنات بافته شده و سپس با شتر به هرات حمل می گردید این فرش ها پس از دست بدست شدن سرانجام به کشورهای اروپایی راه یافته و امروزه فرشهای هراتی شهرت یافته اند.
وی اذعان داشت: تحقیقات سیسیل ادوارد در کتاب قالی بافی صفحه ۱۸۷ نیز موید همین امر است که عمده دستبافته هایی که امروزه در این منطقه بافته می شود نیز ( بیش از ۸۵٪) از نقوش ریزه ماهی بصورت افشان و یادگار نقوش هراتی آن دوران است وفرش های ریزه ماهی بصورت افشــــان، با لچک ترنج سعـدی و یا کف ساده در رنگبندی های متفاوت و مطابق با سلیقه بازارهای جهانی بافته می شود . وی تصریح کرد: در گذشته فرشهای بی نظیری با نقشه های محرمات، انواع بوته ها، انواع لچک ترنج های شاه عباسی و لچک ترنج های کف ساده، گل فرنگ و … بافته می شد که امروز بلحاظ اقبال بازارهای جهانی از نقش های ریزه ماهی این نقوش کمتر بافته می شود.
فرش قهستان و مود یکی از شناخته ترین برندهای فرش دستباف در بازارهای جهانی است
رئیس سازمان صنعت، معدن وتجارت خراسان جنوبی گفت: فرش قهستان و مود یکی از شناخته ترین برندهای فرش دستباف در بازارهای جهانی است که بلحاظ اصالت طرح و نقش، خلاقیت، زیبایی و کیفیت و هماهنگی با سلیقه بازارهای هدف همواره مشتریان خود را داشته است و با پیگیری این سازمان و تشکلهای مرتبط فرش استان و با همکاری مرکز ملی فرش ایران به نسبت ملی و جهانی رسیده است. شهرکی افزود: ثبت جهانی مناطق جغرافیایی لزوماً در کوتاه مدت در میزان صادرات تأثیر چندانی ندارد و با توجه به قدمت و شهرت فرش دستباف مود و قهستان مالکیت این دو برند بنام ایران در مرکز مالکیتهای معنوی WIPO ثبت شده و از سوء استفاده های احتمالی از این دو برند جلوگیری خواهد نمود . وی تعداد بافندگان در منطقه مود را ۲۵۰۰ نفر و در منطقه قهستان ۶۰۰۰ نفر عنوان کرد .