عقلانیت ایمانی در مکتب امام کاظم(ع)

امروز خراسان جنوبی – رضا زنگوئی

جغرافیای عقلانیت در هیچ مکتبی به اندازه اسلام وسیع نیست و هیچ کس به اندازه پیشوایان معصوم، بر ضرورت عقلانیت نظری و عملی تاکید نکرده است بلکه این حجج آشکار و بین خداوند هستند که به تبیین جایگاه عقل به عنوان حجت باطنی خداوند می پردازند تا انسان در هیچ زمان و زمینی بی هادی و رهنما نماند و به کژراهه راه نسپرد. این سخن امام کاظم(ع) است که می فرماید: «إِنَّ لِلّهِ عَلَی النّاسِ حُجَّتَینِ، حُجَّهً ظاهِرَهً وَ حُجَّهً باطِنَهً، فَأمّا الظّاهِرَهُ فَالرُّسُلُ وَ الاْنْبِیاءُ وَ الاْئِمَّهُ وَ أَمَّا الْباطِنَهُ فَالْعُقُولُ.»: همانا برای خداوند بر مردم دو حجّت است، حجّت آشکار و حجّت پنهان، امّا حجّت آشکار عبارت است از: رسولان و پیامبران و امامان; و حجّت پنهانی عبارت است از عقول مردمان. یعنی همان طور که ما موظف به پیروی از حجت ظاهر و پیامبران و ائمه هستیم در برابر عقل نیز مسئولیم و باید زندگی بر هندسه عقل بنا کنیم همان طور که بزرگان چنین کرده اند و امام کاظم(ع) به تبیین شیوه بزرگان بر اساس یک ماموریت الهی پرداخته است. ماموریتی که نجات انسان را نیز هدف گذاری کرده است؛ خداوند پیامبران و فرستادگانش را به سوی بندگانش بر نینگیخته، مگر آن که از طرف خدا تعقّل کنند. پس نیکوترینشان از نظر پذیرش، بهترینشان از نظر معرفت به خداست، و داناترینشان به کار خدا، بهترینشان از نظر عقل است، و عاقلترین آنها، بلند پایه ترینشان در دنیا و آخرت است…یعنی عقل، راه زندگی زیباست که به بهشت آخرت ختم می شود. یعنی تراز بهزیستن عقل است، ترازوی تعامل نیکو نیز عقل. حالا این ما هستیم که باید ببینیم در این ترازو چه سنگی می گذاریم و معادلش چه بر می داریم. به باور من هرکس در این ترازو، همه دنیا را نگذارد و خدا را برندارد، باخته است. هرکس سنگینی بار را زمین نگذارد و بال را برندارد و سبک بار و سبک بال نشود، باخته است. هرکس زندگی خود را با دنیا تراز کند باخته است و حتی می توان گفت که از عقل مومنانه بی بهره است چه وقتی به فهرست نشانه های عاقلان در کلام حضرت موسی الکاظم(ع) می پردازیم می خوانیم که” به راستی که عاقلان، به دنیا بی رغبتند و به آخرت مشتاق; زیرا می دانند که دنیا خواهانست و خواسته شده و آخرت هم خواهانست و خواسته شده، هر که آخرت خواهد دنیا او را بخواهد تا روزی خود را از آن دریافت کند، و هر که دنیا را خواهد آخرتش به دنبال است تا مرگش رسد و دنیا و آخرتش را بر او تباه کند.” پس هرکس می خواهد حتی دنیا را داشته باشد و بر آن هم امیری کند باید بردار مسیر حرکت خود را به سوی آخرت تنظیم کند. در این مسیر هم دنیا خود چنگ در دامن آدمی می زند و هم آخرت، به عمران خانه جاوید آدمی می پردازد اما اگر بردار حرکت اشتباه طراحی شود هم دنیا از انسان خواهد گریخت و هم آتش به خرمن آخرت خواهد افتاد و مشخص است عاقبت را با چه خطی خواهند نوشت. پس به هوش باشیم و درس یافته در مکتب امام کاظم(ع) راه را به درستی انتخاب کنیم تا ما را به خدا برساند.