دیدگاه مخالفان و موافقان نظارت شورای نگهبان بر نمایندگان مجلس نظارت بر نمایندگان مجلس و تباین دیدگاه نهادهای قوه مقننه

انعکاس رسانه ای گفته های «عباسعلی کدخدایی» سخنگوی شورای نگهبان در نخستین روزهای ماه جاری در زمینه استمرار نظارت این شورا بر عملکرد نمایندگان در طول دوره نمایندگی، واکنش های گوناگونی را به بار آورد. کدخدایی البته در نشست خبری روز شنبه هشتم آبان ماه ضمن اشاره به برخی برداشت های نادرست از سخنانش و نیز برخی اختلاف دیدگاه های مجلس و شورای نگهبان درباره بحث نظارت اظهار کرد: تصویب قوانین در حوزه این سیاست‌ها برعهده مجلس است که شورای نگهبان بعد از تصویب قوانین مربوطه انجام وظیفه می‌کند.
در این میان، شماری از مخالفان نظارت شورای نگهبان بر نمایندگان مجلس شورای اسلامی بر این باورند که نظارت مستمر بر اعمال نمایندگان پس از ورود به مجلس، باعث سلب استقلال و محدود ساختن توانمندی آنان خواهد شد. همچنین، قانون نظارت مجلس بر نمایندگان که در مجلس هشتم به تصویب رسید نیز طی روزهای گذشته با نقدهایی مواجه شد. این قانون در سال ۱۳۸۹ ابتدا به شکل طرحی از طرف ۵۵ نماینده مجلس ارایه شد و در اوایل سال ۱۳۹۱ پس از رفت و برگشت هایی میان ۲ نهاد اصلی قوه مقننه یعنی مجلس و شورای نگهبان نهایی شد.
«علی مطهری» نایب رییس مجلس شورای اسلامی در تازه ترین واکنش خود در زمینه نظارت بر نمایندگان اظهار کرد: نظارت از خارج بر مجلس، آسیب هایی همچون محافظه کاری نمایندگان دراظهار نظرها در پی خواهد داشت. وی به صراحت اعلام کرده است که اگر نظارت مورد نظر شورای نگهبان شامل موضع گیری و اظهارنظرهای آنها شود، نمایندگانی چاپلوس خواهیم داشت.
اختلاف نظر میان مجلس و شورای نگهبان به موضوع رد صلاحیت «مینو خالقی» منتخب مردم اصفهان در انتخابات مجلس دهم بازمی گردد که آرای او پس از اعلام نتایج، از سوی شورای نگهبان باطل و صلاحیت وی رد شد. پس از آن بود که نمایندگان مجلس روز بیست و پنجم مهرماه با اکثریت آرا، استفساریه ای در مورد ماده ۵۲ قانون اساسی تصویب کردند که براساس آن، شورای نگهبان نمی تواند پس از اعلام صحت انتخابات در هر حوزه، منتخبان را رد کرده و آرای آنان را باطل کند. این استفساریه پیشتر به دلیل وجود ابهام، از سوی شورای نگهبان رد شده بود اما به گفته مطهری در بررسی مجدد این استفساریه، ابهام ها رفع شده است.
شماری از تحلیلگران بر این باورند که نظارت بر نمایندگان با اصول ۸۴ و ۸۶ قانون اساسی سازگار نیست. چرا که بر پایه این ۲ اصل، نماینده مجلس حق اظهارنظر را در همه مسایل داخلی و خارجی کشور دارد و نمی توان او را به دلیل ارایه نظرهایش در مجلس تعقیب یا توقیف کرد.
در این پیوند، گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا برای بررسی این موضوع با «محمدعلی اسفنانی» سخنگوی کمیسیون حقوقی مجلس نهم و «یعقوب عبدی» حقوقدان گفت وگو کرد.

** شورای نگهبان و نظارتی تا مرحله تایید نتایج انتخابات
عبدی در گفت وگوی خود با پژوهشگر ایرنا گفت: منظور از نظارت آن گونه که در قانون اساسی پیش بینی شده است، تا زمان تایید نهایی انتخابات و آرای حوزه ها است. پس از انتخابات و راهیابی منتخب مردم به خانه ملت، دیگر بحث خودنظارتی که در آیین نامه داخلی مجلس نیز درنظر گرفته شده ، مطرح است.
عبدی افزود: در صورتی که نظارت شورای نگهبان در طول فعالیت نمایندگان مردم در مجلس نیز ساری و جاری باشد، استقلال، شجاعت، جسارت و توانمندی وکیل مردم، لطمه خواهد دید که این موضوع بر خلاف حقوق ملت است. این حقوقدان با سخنان تازه مطهری ابراز موافقت کرد و مواضع وی را در این باره، منطقی و دقیق خواند.

** سلب استقلال عمل، نتیجه نظارت مستمر بیرونی بر نمایندگان
اسفنانی به پژوهشگر ایرنا گفت: اگرچه قانون اساسی فرایند نظارت بر چگونگی انجام انتخابات و تایید صلاحیت نمایندگان را مشخص کرده است اما از مفاد قوانین نمی توان چنین برداشتی داشت که نظارت نهادی چون شورای نگهبان به دوره نمایندگی آنان نیز اطلاق می شود.
این نماینده پیشین مجلس ادامه داد: اگر نظر شورای نگهبان در بررسی صلاحیت نامزدهای نمایندگی مجلس مبنی بر صلاحیت نداشتن یک نامزد باشد، این امکان برای وی در قانون پیش بینی شده که مراتب اعتراض خود را نسبت به این رای اعلام کند و مراجع ذیصلاح به اعتراض وی رسیدگی خواهند کرد. اما در مورد ابطال آرای یک نماینده پس از تایید نهایی انتخابات، هیچگونه پیش بینی در قانون برای پیگیری شکایت وی نشده است. به نظر می رسد به همین دلیل، از اساس چنین نوع نظارتی قانونی نیست. افزون بر این، در آیین نامه داخلی مجلس، سازو کار مشخصی برای نظارت بر نمایندگان وجود دارد که حتی می تواند در صورت تخلف از وظایف به ساقط شدن اعتبارنامه آنان منتهی شود.
اسفنانی بر این باور است که نماینده مجلس باید از مصونیت و آزادی عمل برخوردار باشد و پرواضح است که نظارتی بیرونی، استقلال عمل را از وی سلب می کند.

** موافقان طرح نظارت شورای نگهبان چه می گویند؟
ایده نظارت شورای نگهبان بر اعمال نمایندگان البته با موافقت برخی نمایندگان نیز روبرو شد. در این زمینه، «محمدمهدی زاهدی» رییس کمیسیون آموزش مجلس سه شنبه چهارم آبان در همایش روسای دفاتر نظارت بر انتخابات استان‌ ها گفت: من به شورای نگهبان اعتقاد دارم و تفسیری که شورا از قانون اساسی می‌کند را قبول دارم. ما باید از شورای نگهبان تبعیت کنیم خودش نوعی قانون است، اگر از تفسیرهای این شورا نیز تبعیت کنیم مطابق قانون عمل کرده‌ایم.
همچنین، «سیدراضی نوری» نماینده شوش در مجلس و عضو کمیسیون کشاورزی در این همایش اعلام کرد: قانون مستقیما ذکر نکرده که نظارت‌ها باید در ضمن چهار سال دوره نمایندگی انجام شود. می‌توان موارد را رصد کرد و ممکن است در صلاحیت یک نماینده برای انتخابات بعدی تاثیرگذار باشد. قانون مصرح کرده که (نظارت شورای نگهبان) قبل از انتخابات و برای ورود یک نماینده به صحنه انتخابات می‌تواند تاثیرگذار باشد، نگفته که بعد از انتخابات این نظارت را داشته باشند.