چند وقتی است که جای خواهر و برادر در خانواده ها خالی است. اکثر کودکان در دنیای خیالی خود و درست زمانی که با عروسک های خود همبازی می شوند نقش خواهر بزرگتر را به یکی از عروسک ها می دهند و نقش خواهر کوچکتر را به دیگری. در این بین حتی نقش عمو و دایی نیز در بازی کودکانه کودکان تک فرزند دیده می شود. کسانی که درگذشته های نه چندان دور نقش پررنگی در خانواده ها داشته و در آینده ای نه چندان دورتر به خاطره ای تبدیل می شوند. نقش هایی که در دنیای واقعی کودکان رنگ باخته است.
حال سوال اینجاست که چه عواملی باعث رواج تک فرزندی در جامعه شده است و این پدیده چه تبعاتی در پی خواهد داشت؟
با دکتر علیرضا احمدیان مشاور خانواده و کودک به گفتگو نشستیم که در پی می خوانید:

**تک فرزندی: علت یا معلول
علیرضا احمدیان در گفتگو با خبرنگار ایرنا می گوید: تک فرزندی معلول عوامل مختلفی است و نمی توانیم مستقیما به سراغ تک فرزندی برویم و آن را آنالیز کنیم چرا که عوامل مختلف اقتصادی، اجتماعی و روان شناختی باعث می شود که والدین به داشتن یک فرزند بسنده کنند.
وی در توضیح این مطلب اضافه می کند: داشتن یک فرزند یک پدیده معلول اجتماعی است که برای مدیریت، کاهش و کنترل آن باید به علت های پدیدآورنده این رفتار توجه کرده و سپس آن را مدیریت و ارزشگذاری کنیم تا بتوانیم به حل مسایل آن بپردازیم.
احمدیان بیماری های روان شناختی خانواده ها را یکی از دلایل تک فرزندی معرفی می کند و ادامه می دهد: آن چیزی که مبرهن است وجود بیماری های روان شناختی از جمله افسردگی و یا صفات شخصیتی خاص از جمله درون گرایی در بین بعضی از زوجین است که تحمل فرزند بیشتر را ندارد.
این مشاور کودک به عوامل مهم اجتماعی در بروز این پدیده اشاره می کند و اضافه می کند: کاهش شبکه های اجتماعی حامی زوجین از جمله دلایل اجتماعی تمایل خانواده ها به تک فرزندی است. درگذشته شبکه ای از همسایه ها، خانواده و دوستان می توانستند بخشی از بار فرزندآوری و فرزند پروری را بر عهده بگیرند از طرفی در آن زمان کودکان با حضور در کوی و برزن با افراد همسن خود به تعامل و بازی مشغول می شدند و این عوامل بار فرزندآوری را درگذشته کاهش می داد اما امروزه که شبکه های اجتماعی حامی زوجین کاهش پیدا کرده ، خانواده های جوان را برای فرزند بیشتر دچار چالش کرده است.

**هوش اجتماعی پایین در تک فرزندان
احمدیان در پاسخ به این سوال که تک فرزندی چه مزایا و معایبی دارد می گوید: تک فرزندی هم مزایایی دارد و هم معایبی اما باید تاکید کنم که معایب این پدیده بیشتر از مزایای آن است اما آن نکته ای که در این موضوع حائز اهمیت است این است که تک فرزندی به نظام و انسجام خانوادگی در کشور لطمه وارد می کند از طرفی به سست شدن بنیان خانواده می انجامد و مفهوم و منظوم خانواده ضربه زیادی می بیند. شاید فرزند تک خانواده حمایت های عاطفی بیشتری از سوی والدین خود دریافت کند اما هرچقدر که جلو می رویم این کاهش تعدد فرزندان آسیب بیشتری به خانواده و فرزند تک خانواده وارد می کند.
وی با تاکید مجدد معایب زیاد تک فرزندی بر مزایای اندک آن ادامه می دهد: از جمله مزایای این پدیده کنترل، تسلط و تمرکز والدین بر روی کودک خواهد بود ولی در دراز مدت این توجه و تمرکز می تواند به معایب بیشتری تبدیل شود.
او با اشاره به اینکه تک فرزندان خانواده ها معمولا از مهارت های اجتماعی ضعیف تری برخوردار هستند، اضافه می کند: بعضی از کودکان تک فرزند دچار کاستی هایی در بعضی از مهارت ها از جمله مهارت هم بازی بودن و بازی های تعاملی که به مهارت تشریع مساعی منجر می شود، هستند.
احمدیان می گوید: معمولا فرزندان این خانواده به دلیل تمرکز زیاد والدین از هوش علمی زیادی برخوردار هستند اما هوش اجتماعی این کودکان که نقش مهمی در زندگی شان ایفا می کند با کاستی هایی مواجه است. بنابراین ضروری است که در این زمینه مطالعاتی صورت گیرد و یافته های حاصل عملیاتی شود بنابراین کودک تک فرزند فقر مهارت اجتماعی دارد و این موضوع نگران کننده است چرا که آنها را به درون گرایی و انزوا سوق می دهد.
وی اضافه می کند: تا چند دهه آینده در جوامعی از جمله ایران و در مناطقی مانند خاورمیانه و آسیا تعاملات اجتماعی در مناسبات اجتماعی و سبک زندگی افراد پراهمیت تر خواهد بود اما این نقصان در آینده بیشتر به چشم می آید و ما شاهد رفتارهای انفرادی و انزواگرانه بخشی از جامعه و مهارت های پایین اجتماعی در بدنه جامعه خواهیم بود .
این مشاور ادامه می دهد: در چنین شرایطی زیرمجموعه ای در جامعه ایجاد می شود که از الگوهای رفتاری ضعیفی برخوردار هستند و در جوامعی مانند کشور ما که کشوری قومی و دارای ماهیت فرهنگ اجتماعی غنی است این ضعف بیشتر قابل لمس است.

**توصیه به خانواده های تک فرزند
احمدیان می گوید: نقش خانواده ها در رفع مشکلات فرزندان تک بسیار مهم است. آنان باید تعاملات اجتماعی شان را ارتقا دهند و با شبکه ای از دوستان، اقوام و همسایه هایی که با سلیقه و ذوق و فرهنگ خانوادگی آنها متناسب است به عنوان جامعه هدف رفت و آمد و تعاملات خانوادگی بیشتری داشته باشند تا برای غنی سازی رفتار کودک گامی برداشته شود. همچنین محیط های آموزشی از جمله مهدهای کودک، خانه های بازی و آموزشگاههای متفرقه می تواند کمک موثر و مفیدی برای رشد اجتماعی این کودکان داشته باشد.
وی با ذکر این نکته که خانواده ها با توجه به اقلیم و مناسبات خانوادگی و شرایط خود به فرزند آوری مبادرت کنند، اضافه می کند: در صورتی که امکانات فوق وجود نداشت از طریق بازی های کودکانه والدین و فیلم های مناسب به ارتقا رفتار اجتماعی آنان کمک کرده و رشد اجتماعی کودکان را رقم زنند.
این مشاور توصیه می کند: کودکان زیاد مورد توجه ویژه والدین قرار نگیرند تا در تربیت آنها خللی ایجاد نشود به این منظور والدین باید تحت نظر مشاور قرار گیرند تا با اصول رفتار با تک فرزندان خانواده آشنا شوند و امیدوارم در آینده مشاورانی تربیت شوند که برای این گروه از کودکان، مداخلات و توصیه های بهتر و تخصصی تری را ارائه دهند و این جامعه که در آینده بر تعداد آنها اضافه خواهد شد، خدمات مشاوره اثربخش تری دریافت کنند.