فرجام نفت، پس از برجام

آینده صنعت نفت به کدام سمت می رود؟

فرجام نفت، پس از برجام

سروناز حر

تحریم کشور ما و تشدید آن در سال های گذشته یکی از همان پدیده هایی است که می توان دوسویه به آن نگاه کرد، یک سو تهدید است و یک سو فرصت. اگر از سوی فرصت در این پدیده بنگریم، خواهیم دید که در بستر همین فرصت برخی صنایع کشور در این مدت رشد خوبی کرده و تجارب ارزشمندی را به دست آوردند. صنعت نفت کشور یکی از صنایعی است که با تکیه بر تخصص مهندسین و کارشناسان این عرصه، مسیر رو به رشدی را طی کرده و این رشد، نوید آینده ای روشن را خواهد داد.

اما رفع تحریم ها و ورود به بازار جهانی نفت و به تبع آن افزایش صادرات و فروش نفت، همچنین ورود سرمایه و تخصص خارجی به حوزه نفت ایران، آینده متفاوتی را برای این صنعت و متخصصان آن رقم خواهد زد.

برخی کارشناسان نفت و انرژی بر این باور هستند که ضعف های زیر ساختی موجود در صنعت نفت، با ورود سرمایه های خارجی و استفاده از تجارب متخصصان غیر بومی و تکنولوژی های جدید تا حد زیادی برطرف شده و موجب ارتقای این صنعت می شود.

از دید گروهی دیگر از کارشناسان، تجربیاتی که متخصصان داخلی در این سال ها کسب کرده اند، قابل تامل و ارزشمند است و البته در زیرساخت ها هم پیشرفت های خوبی صورت گرفته است، چنانچه قابلیت های کارشناسان نفت و متخصصین داخلی، در زمان جنگ تحمیلی و مدیریت بحران در آن زمان هم به اثبات رسیده است، لذا همه این مسائل در رویکرد جدید صنعت نفت و قراردادها و تعاملات آتیِ آن باید لحاظ شود.

مشتریان قدیمیِ نفت ایران به میدان آمدند

ایران به دلیل دارا بودن منابع سرشار نفتی، همواره جذابیت های فراوانی برای شرکت های اروپایی، آمریکایی و سرمایه گذاران خارجی داشته است. علاوه بر آن هزینه ی کمترِ اکتشاف و استخراج از منابع نفتی ایران نسبت به برخی میادین در قاره های دیگر، برای این شرکت ها به صرفه تر و به تبع آن وسوسه انگیز است.

همین دلایل بهانه خوبی است برای بازگشت غول های نفتی اروپا و آمریکا به بازار نفت ایران. شرکت انگلیسی هلندی شل، یکی از مشتریان قدیمی نفت ایران است که البته در معامله آخر با صنعت نفت ما در سال ۱۳۹۱ بدقولی کرده و بدهی خود را پرداخت نکرده است. بدهی به مبلغ ۲ میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلاری که بیش از سه سال است به بهانه تحریم و کسب اجازه ی شرکت از روسای انگلیسی و آمریکاییِ خود به تعویق افتاده است!

این شرکت پس از ماجرای برجام و توافق هسته ای، دوباره به میدانِ نفت ایران آمده و تا به حال در قالب یک خرید تک محموله ای، معامله جدیدی را با مقامات نفتی ایران انجام داده است. البته مقامات نفتی ما در گفت و گوهای خود به امضا نکردن قرارداد بلندمدت با شل تاکید می کنند و معتقد هستند این بدهی نفتی یک روز پس از لغو کامل تحریم‌ها، توسط شرکت شل به ایران بازمی گردد. روزی که هنوز نرسیده است و گویا تحریم ها برنداشتنی است.

یک اصل اقتصادی و البته عقلایی می گوید که مار گزیده را از ریسمان سیاه و سفید هراس است! بنابراین معامله مجدد و انعقاد قرارداد با یک شریک بدقول و بدسابقه، که البته بیشتر از همه چیز هم به منافع خود می اندیشد و نه مردم ایران و نفت ِ آنها، هوشیاری بسیاری را می طلبد. اضافه کردن بندهای جدید به قراردادهای نفتی در راستای قوی کردن هر چه بیشتر ضمانت برای پرداخت بدهی شرکت های خارجی و یا دیگر محکم کاری ها نشان دهنده هوشیاری مسئولین ما خواهد بود.

موضوع قراردادهای نفتی و چگونگی تنظیم آن ها از نگرانی های مسئولین بالادستی نظام نیز بوده، مقام معظم رهبری خطاب به دانشجویان در دیدار ماه مبارک رمضان و در پاسخ به انتقادات نسبت به قراردادهای نفتی، تاکید کردند که به مسئولین تذکر دادیم جلسه تشکیل دهند تا اشکالات این مدل قراردادها را اصلاح کنند و هنوز چیزی تصویب نشده…

… نوشته‌ای به من دادند که ما بررسی کردیم، تحقیق کردیم، معلوم شد که این ویراست شانزدهم است، یعنی شانزده بار این کیفیت قراردادها و این گزارش ویراستاری شده؛ مدام اصلاح شده، تصحیح شده.

علاوه بر ایشان، تعدادی از نمایندگان مجلس نیز نسبت به این موضوع حساسیت فراوان داشتند و پیگیر بودند. با این تاکیدات مکرر از سوی مسئولین و نیز رهبر انقلاب، تکرار اشتباهات گذشته در برخورد با شرکای خارجی جای تامل دارد.

مساله دیگری که در قراردادهای جدید مطرح است، حفظ عزت ایران و ایرانی است. نباید به شرکای خارجی اجازه داد به بهانه خرید منابع نفتی یا نیاز صنعت نفت ما، با بد عهدی خود مسئولین و ملت ایران را تحقیر کنند.

متاسفانه طبق آمار مجموع طلب نفتی ایران از کشورهای هند، یونان، ایتالیا و شرکت انگلیسی هلندی شل به حدود ۹ میلیارد دلار رسیده و تسویه این بدهی ها منوط به لغو تحریم ها شده است؛ حال آنکه معمولا در یک معامله انجام شده دو طرفِ خریدار و فروشنده باید تعهدات خود را انجام دهند. وقتی ایران محموله نفتی را تحویل داده، چرا از دادن حق آن خودداری می کنند؟! به نظر می رسد در باغ سبز نشان دادن به شرکایی که حتی در ساده ترین اصل یک معامله، یعنی پرداخت وجه کالا هم نمی توان به آنها اعتماد کرد، عمل خردمندانه ای نیست.

گرچه با وجود تلاش های بسیار متخصصان داخلی، در بخش زیر ساخت ها از فقدان سرمایه رنج می بریم، اما پیشرفت هایی که در صنعت نفت به کمک شرکت های دانش بنیان به دست آورده ایم، نویدی است تا برای رفع نیازهای صنعت نفت، در مقابل شرکای خارجی سر خم نکنیم.

پله پله تا عمیق ترین میدان های نفت

کارشناسانی که نگران آینده صنعت نفت پس از برجام هستند، معتقدند قراردادهای جدید نفتی، همان اندازه که پای شرکت های خارجی را به صنعت نفت ما باز می کند، شرکت های ایرانی را از میدان خارج می کند. همان شرکت ها و متخصصان دلسوزی که در سال های سخت، صنعت نفت را سر پا نگه داشتند و استقلال کشور را حفظ کردند. در حالیکه مفاد قراردادها به گونه ای است که تمام کار را به شرکت های خارجی واگذار می کند و این یک زنگ خطر است!

فعالیت های پژوهشی و زیر ساختی متخصصان نفت در حوزه اکتشاف و استخراج حتی در عمیق ترین میدان های نفتی در سال های اخیر به نقطه خوبی رسیده و کارشناسان ایرانی به تکنولوژی های نوینی دست پیدا کردند که نمونه آن ها تنها در برخی شرکت های اروپایی یافت می شود. این موفقیت ها مدیر عاملِ گروه فرانسوی آی اف پی را هم شگفت زده کرد. او که مدتی قبل برای امضای توافق نامه و قرارداد همکاری، از پژوهشگاه صنعت نفت ایران بازدید کرد، به این رشد باور نکردنی اعتراف کرد.

در این شرایط مسئولین نفتیِ کشور برای برداشتن گام های جدید و تعامل با شرکت های غربی، بایستی ابعاد مختلف همکاری های جدید را با دقت و تامل ویژه بنگرند.