وبسایت روزنامه امروز خراسان جنوبی
داستان آب بیرجند داستانی به قدمت حدود یک قرن است، بنگاه خیریه آب لوله بیرجند با هدف لوله کشی آب در بیرجند آغاز به کار کرد اما حالا بعد از گذشت بیش از ۹۰ سال این بنگاه خیریه از حوزه آب شهر بیرجند جدا شده ، البته نه اینکه هیأت امنا نخواهد برای آنچه در راستای آن تأسیس شده است اقدامی کند بلکه می‌خواهد با شرکت آب و فاضلاب شراکت برد-برد داشته و در پروژه‌های سودده این شرکت سهمی داشته باشد این در حالی است که مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب معتقد است این شرکت هیچ طرح سودآوری ندارد اما حاضر به همکاری در هر زمینه ای با بنگاه است همکاری که می‌تواند به سود مردم بیرجند در بحث آب باشد موضوعی که هیچ کجای کشور مانند آن را نداریم.
شروع ماجرا
بنگاه مستقل خیریه آبلوله بیرجند، اولین سازمان آبرسانی در ایران است که در سال ۱۳۰۲ خورشیدی به منظور تامین آب شرب مردم شهر بیرجند، توسط ۳۰ نفر از خیرین این شهر و مسئولان تاسیس شد. فعالیت این سازمان خیریه باعث شد تا شهر بیرجند به عنوان دومین شهر در ایران از لوله کشی آب شهری برخوردار شود.
در دوران قاجار به سبب شور بودن آب قناتهای بیرجند، مردم از آب انبارها استفاده می کردند که اغلب در بهار و زمستان آب داشتند. حاکم وقت قائنات و بیرجند ، برای حل این مشکل، پس از مشورت و کمک از خیرین و بزرگان شهر بیرجند، نسبت به خرید لوله‌های چدنی از هندوستان اقدام میکند و باقیمانده لوله‌هایی را که توسط ارتش انگلستان و به واسطه پایان جنگ جهانی اول در سفیدآبه جاگذاشته شده بود و نیز آب شیرین قنات دشت علی آباد در شرق بیرجند، را خریداری میکند.این بنگاه به مدت ۷۰ سال و تا سال ۱۳۷۲ ، وظیفه تامین آب شرب مردم بیرجند را همچنان بر عهده داشت تا اینکه پیرو مصوبه مجلس شورای اسلامی و با وجود مخالفت گردانندگان آن، فعالیتهای آن به شرکت آب و فاضلاب واگذار شد.
ادامه ماجرا
به هر حال همه اسناد نشان می‌دهد بنگاه مستقل خیریه آبلوله بیرجند از جمله بزرگترین موسسات وقف عام در استان خراسان جنوبی و شاید ایران می باشد که در تامین آب به عنوان یکی از حیاتی ترین ماده مورد نیاز مردم شهر بیرجند نقش بسزایی داشته است.
حال این سوال مطرح است، اکنون که امور این بنگاه به شرکت آب و فاضلاب سپرده شده است آنچه مربوط به نیات واقفین در بحث آب بیرجند می‌شود دچار چه رویکردی شده است مگر نه اینکه هدف از تشکیل بنگاه، اداره امور مربوط به حفظ و نگهداری مسیر لوله‌های آب بیرجند و نیز توسعه شبکه لوله‌کشی این‌شهر به منظور بهره‌مندی عمومی سکنه شهر، بوده است.
پاسخ‌های سفید
مدیر عامل بنگاه خیریه آب لوله بیرجند با تأیید آنچه درباره بنگاه گفته می‌شود پاسخ‌هایش را با استناد به اسنادی می‌گوید که گواه تاریخ است، اینکه درست است که در سال ۱۳۷۲ مجلس شورای اسلامی قانون واگذاری امور مربوط به آب را به شرکت‌های آب و فاضلاب واگذار کرد اما این موضوع در شهر بیرجند به سرعت محقق نشد چراکه در سایر شهرهای ایران شهرداری‌ها باید این تأسیسات را به شرکت آب و فاضلاب تحویل می‌دادند، اما در بیرجند این موضوع باید توسط بنگاه خیریه آبلوله انجام می‌شد.
محمد رضا کریم‌زاده به سال ۱۳۷۹ در بحث واگذاری مجموعه تأسیسات شبکه آبرسانی و چاه‌های آب بیرجند اشاره میکند و می‌گوید: از این سال به بعد مجموعه تأسیسات شبکه آبرسانی و چاه‌های بنگاه به صورت استیجاری در اختیار شرکت قرار گرفت و مقرر شد سالیانه اجاره بهای آن به بنگاه پرداخت شود.
«ما دو گزینه مجزا از هم هستیم» او این جمله را در پاسخ به این سوال که الان چه ارتباط کاری بین بنگاه و شرکت آب و فاضلاب است عنوان می کند و به بدهی‌های میلیونی شرکت آب و فاضلاب اشاره میکند که هیچ سالی به طور کامل تسویه نمی شود.
کریم‌زاده بدنه عریض و طویل شرکت‌های آب و فاضلاب را دلیلی برای پرداخت نشدن کامل بدهی آن شرکت می‌داند چراکه همه آن نیروها باید هر ماه حقوق دریافت کنند، بنابراین شرکت از پس مخارج خودش برنمی‌آید.
او در این باره که چرا بنگاه حاضر به ارائه یک ساختمان به این شرکت با هدف کمک به اداره آب و فاضلاب بیرجند نیست؟ بحث اقتصادی بودن امور بنگاه را مطرح میکند و اینکه این موضوع استیجاری بودن ساختمان آب و فاضلاب بیرجند هیچ ربطی به این بنگاه ندارد و آنها باید خودشان از پس مخارجشان برآیند. مدیرعامل بنگاه آب لوله بیرجند با اشاره به مشکلات مالی و تنگناهای اقتصادی می‌گوید: این بنگاه آنچه در توان داشته است را برای این شرکت انجام داده است، اما باید به این سمت ماجرا نیز گوشه چشمی داشت، چراکه هم اکنون این شرکت برخی پروژه‌های خود را با شرکت‌های خارج استان اجرا میکند در حالی که ما نیز برای انجام این پروژه‌ها اعلام آمادگی کردیم.
اموال آبی بنگاه
او عملکرد خیرخواهانه این بنگاه در رسیدگی به اموالی که در اختیار دارد را سند موثقی از آنچه باید در راه خیر هزینه شود می‌داند البته به این نکته کلیدی نیز اشاره میکند که بنگاه به واسطه عملکرد شرکت آب و فاضلاب از آنچه به نام آن تأسیس شده است دور شده و اینک این فاصله شکافی عمیق را به وجود آورده که فقط با تغییر نگاه در شرکت رفع می‌شود چون به هر حال بنگاه هم اکنون هیچ کار غیر قانونی و یا خلاف خواسته نیات واقفین انجام نمی‌دهد.
کریم‌زاده معتقد است این که این بنگاه مناقصه‌هایی برگزار میکند و از عواید آن به نیازمندان کمک میکند اصولی است که برای امور خیرخواهانه بنگاه توجیه دارد اما اینکه شرکت آب و فاضلاب بخواهد ما در پروژه‌هایی مشارکت داشته باشیم که نه تنها هیچ سودی برای بنگاه ندارد بلکه موجب ضرر نیز است انتظار به جایی نیست.
او بار دیگر به این موضوع تاکید میکند: متولیان بنگاه نیز نمی‌خواهند از آنچه بنگاه با آن شکل گرفته دور شوند بنابراین برای آنچه مربوط به آب بیرجند است احساس مسئولیت و از مشارکت با شرکت آب و فاضلاب استقبال می‌کنیم.
اعلام نیاز شفاهی
او اعلام آمادگی شفاهی شرکت آب و فاضلاب برای همکاری بنگاه را در چند سال اخیر یادآور می‌شود و می‌گوید: هرچند بارها این همکاری و اعلام نیاز از سوی شرکت آب و فاضلاب مطرح شده اما روند کار در حد همان گفت‌وگو‌های شفاهی مانده است.
کریم زاده خود و همکارانش را مشتاق همکاری در پروژه‌های آبی شهرستان بیرجند نشان می‌دهد و توپ را به میدان شرکت آب و فاضلاب بیرجند می‌اندازد. البته پاسخ‌های مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب بیرجند هم نشان دهنده تمایل این شرکت برای همکاری بنگاه با آنها است.
پروژه سودده نداریم
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان نظر مثبتی درباره همکاری با بنگاه خیریه آب لوله دارد، البته نظری که اهداف خیرخواهانه را در خود داشته باشد، و با هدف کمک به شرکت آب و فاضلاب و رفع مشکلات آب شرب باشد. «این شرکت هیچ پروژه سوددهی ندارد» مهندس هاشمی مقدم این جمله را در حالی عنوان می کند که مدیرعامل بنگاه آب لوله خواهان مشارکت در طرح های سودده است.او ادامه می دهد: شرکت آب و فاضلاب جزو شرکت‌های زیان ده است متوسط قیمت تمام شده هر مترمکعب آب توزیع شده در شهر بیرجند (بدون احتساب هزینه های تصفیه خانه شیمیایی آب ) بالغ بر ۹ هزار ریال می‌باشد در صورتی که متوسط قیمت فروش ۴ هزار ریال است، تا جایی که میزان این زیان بر اساس صورت‌های مالی حسابرسی شده در شرکت سالیانه ۱۸ میلیارد تومان محاسبه شده است حال با این شرایط چطور می توان انتظار داشت این شرکت دارای پروژه‌های سودده باشد. او با اشاره به اینکه در سال ۱۳۰۲ بنگاه خیریه آب لوله به همت جمعی از بزرگان و خیران شهر با هدف خیر و وقف برای تامین آب شرب تأسیس شده و جزو افتخارات بیرجند بوده و به نظر نمی‌رسد در آن زمان به دنبال سود بوده باشد، می افزاید: این بنگاه با عوایدی که از املاک خود دارد می تواند در ساخت مخازن آب، ایستگاه پمپاژ و رفع مشکلات مردم به این شرکت کمک کند تا به عنوان الگویی از همکاری متقابل در سطح کشور بدرخشد.
او این نکته را نیز مد نظر قرار می‌دهد که این امور خیر نیز با توجه به اساسنامه بنگاه برای عمل به نیات واقفین است هرچند بنگاه به دنبال پروژه‌های سودده است اما باید به این نکته نیز توجه داشت که افزایش اقدامات خیرخواهانه در تأمین آب شرب روح واقفین و افرادی که این بنگاه را تأسیس کرده‌اند شاد خواهد کرد.
نهایت لطف بنگاه
مهندس هاشمی مقدم با تأیید بدهی این شرکت به بنگاه خیریه تاکید می کند: بدهی این شرکت به بنگاه حدود یک میلیارد تومان است که در این خصوص باید گفت: بنگاه نهایت لطف را در حق شرکت داشته است اما این حجم بدهی فقط به این دلیل است که شرکت درآمدزا نیست.او ادعای وجود بدنه عریض و طویل در شرکت آب و فاضلاب را طور دیگری توصیف می کند و می افزاید: دوره‌ای که فقط آب از قنات به طور ثقلی به منبع و از منبع کوچک موجود به لوله‌های داخل شبکه و برداشت آب از شیرهای عمومی نصب شده در برخی مناطق محدود در شهر بود، گذشته است، اکنون مسائل دیگری از جمله پمپاژ آب، زون بندی شبکه، انجام آزمایشات مستمر و نمونه برداری، سیستم‌های تله مترینگ، کلرزنی، تامین فشار متعارف آب، بحث احداث شبکه اصلی و فرعی فاضلاب و بخش‌های دیگر مطرح است که وجود آن ضروری است و شرایط با ۲۳ سال پیش که در برخی نقاط مشکل جدی تامین آب بود فرق کرده است. مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان جنوبی برای روشن شدن اینکه بدنه این شرکت در بیرجند آن طوری نیست که گفته می‌شود تاکید کرد: هم اکنون ساختار تشکیلاتی این شرکت با کمبود نیرو مواجه است و در استان فقط ۳۰ درصد از ساختار تشکیلاتی ابلاغی وزارت نیرو اشغال شده است، که نشان دهنده کمبود شدید نیرو است و همکاران با همت و تلاش مضاعف نسبت به پاسخگویی به نیازهای مردم اقدام می کنند.
آنچه برای این مسئول مهم است مشارکت بنگاه آبلوله حداقل در بحث‌های احداث مخازن ذخیره در مناطق شمال و جنوب شهر و تعویض شبکه فرسوده آب بیرجند است شبکه‌ای که سال‌ها پیش متولیان این بنگاه با هدف خیرخواهانه اجرا کردند و اکنون به شکل ویژه‌ای باید تعویض و افزایش ظرفیت داده شود. هاشمی مقدم در پاسخ به اینکه آیا شرکت آب و فاضلاب شهرهای دیگر نیز همین اوضاع را دارند؟ می‌گوید: بدون استثناء تمامی شرکت‌های آب و فاضلاب در سطح کشور با توجه به تعرفه‌های پایین زیان‌ده هستند هرچند که نرخ آب در آن شرکت‌ها به دلیل بالا بودن ضریب بیشتر از متوسط نرخ شهرهای خراسان جنوبی است. او این موضوع که شرکت پروژه‌های سودده نیز دارد را فقط در حد شنیده می‌شود دانسته و می‌افزاید: شرکت آب و فاضلاب ماهیت خدماتی داشته و تاکنون پروژه‌ای که سودده باشد را نداشته است.
او به این سوال که فرض بر اینکه بنگاه خیریه نبود آیا نباید برای حفر چاه‌ها و نصب تأسیسات هزینه می‌شد در حالی که اینها الان آماده شده تحویل شرکت شده است؟ توضیح می‌دهد: تعداد تأسیسات شبکه که توسط بنگاه خیریه در شهر بیرجند در سنوات گذشته احداث شده ۹ حلقه چاه و بخشی از شبکه اصلی و فرعی توزیع آب می‌باشد که تمامی چاه‌ها تغییر محل و تأسیسات آن نوسازی شده علاوه براین بخش اعظم شبکه از مدار شرب به دلیل فرسودگی در سنوات گذشته خارج شده و اصلاح شبکه صورت گرفته است. او تأکید میکند: به هر حال این شرکت آمادگی دارد تا در هر زمینه‌ای که به نظر بنگاه مناسب‌تر و یا سودآور است همکاری کند، هدف ما تعامل با بنگاه خیریه آبلوله است. این تعارف‌های محبت آمیز در حالی بین بنگاه و شرکت آب و فاضلاب در مشارکت برای پروژه‌های آب بیرجند مطرح می‌شود که دست هیچکدام جلو نمی‌آید اما هر دو می‌گویند مشتاق همکاری با شرکت آب و فاضلاب هستیم و یا آماده پذیرش سرمایه گذاری بنگاه هستیم. در این تعارف‌ها آنچه به سایه کشیده شده نیات واقفینی است که برای آبرسانی به بیرجند از هندوستان تا بیرجند را با شتر پیمودند و از لوله‌های به جامانده جنگ جهانی اول شبکه‌ای ساختند به قدمت تاریخ، واقفینی که نیت کرده بودند آب را به بهترین شکل به دست بیرجندی‌ها برسانند.اما آیا امروز چنین شده است؟
