حضرت علی علیه السلام با نظارت و مواظبت بر عملکرد کارگزاران خود، و ارائه دستورالعمل های مدیریتی و اخلاقی، مانع از دنیازدگی و روآوری ایشان به وسوسه های نفسانی و حرص و طمع برحقوق مردم می گردید.

ساده زیستی کارگزاران به هر قیمتی!

مهم ترین ویژگی نظام اسلامی که پایه های آن در عصر رسالت نبوی پی ریزی شد و در زمان کوتاه ولایت علوی شکوفا گشت، سادگی و دوری از هرگونه تشریفات زائد بود؛ به طوری که ستاد حکومت و اداره جامعه، مسجدی بود که در آن عبادت واحکام الهی به مردم ابلاغ می شد. و پیامبرصلی الله علیه وآله از همین پایگاه ساده توانست دو امپراطوری بزرگ ایران و روم را به زانو در آورد و در مقابل، دلهای پابرهنگان عالم را به خود جذب کند و بذر عشق را درقلوبشان بیفشاند. اما بعد از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله بدعت ها منجر به احیای فرهنگ تشریفات شد. این انحرافات درزمان خلیفه سوم به عنوان یک عادت در آمد و بنی امیه – این طاغوتیان بعد از پیامبرصلی الله علیه وآله – با در دست گرفتن قدرت، فرهنگ قدرت زر و زور را احیا کردند و به دنبال آن کاخ نشینی برای حکومت یک امر ضروری به شمار آمد.

حکومت عدالتجوی حضرت علی علیه السلام وارث این انحرافات و بدعتها شد! و دو رسالت مهم فراروی حضرت قرارگرفت:

١- یکی احیاء سنت نبوی ومحو فرهنگ جاهلیت.

٢- برکناری کارگزارانی که سعی در برگرداندن جامعه اسلامی به فرهنگ جاهلیت داشتند؛ که امثال معاویه از این نوع کارگزاران بودند.

امیرالمومنین علیه السلام از ابتدای خلافت، به شدت با تشریفات به صورت های مختلف مبارزه کرد و به احیای سنت پیامبرصلی الله علیه وآله همت گماشت. زمانی که آن بزرگوار از مدینه به کوفه آمد، پیشنهاد شد که به دارالاماره ای رود که سعد ابن ابی وقاص بنا کرده بود، ولی حضرت نپذیرفت و همچون رسول خدا صلی الله علیه وآله -مسجد کوفه – را محل حکومت خود قرار داد. چرا که از نگاه او اساس کاخ نشینی با روح اسلام منافات داشت و از این رو فرمود: «قصر، مرکز تباهی و فساد است».

امام خمینی قدس سره ناخدای کشتی انقلاب نیز می فرماید:

«آن روزی که دولت ما توجه به کاخ پیداکرد، آن روز است که باید ما فاتحه دولت وملت را بخوانیم… آن روزی که مجلسیان خوی کاخ نشینی پیدا کنند، و از این خوی ارزنده کوخ نشینی بیرون بروند، آن روز است که ما برای این کشور باید فاتحه بخوانیم.»

برنامه های حضرت علی علیه السلام برای صیانت از ساده زیستی

– دقت نظر امام در انتخاب کارگزاران

با تأمل در سخنان حضرت در نهج البلاغه مشخص می شود که او در انتخاب کارگزاران حکومت دقت لازم را به عمل می آورده و متناسب با نوع مسوولیت و وظیفه، ملاک و معیارهایی را در نظر می گرفته است. سپس به کارگزاران عالی رتبه خود نیز معیارهای لازم را در انتخاب عناصر تحت امر، توصیه می نموده است.

امام علی علیه السلام، کارگزاران خود را در مسئولیت های مختلف سیاسی، نظامی، مالی، اداری و قضایی … بر معیارهای عمومی و مشترک در جنبه های عقیدتی و اخلاق فردی مانند عقیده به اسلام، ایمان، تقوا، زهد وحُسن سابقه انتخاب می کرد تا با ایجاد نظام مدیریتی کارآمد و شایسته، امور مردم به بهترین شکل انجام شده و عدالت اجتماعی تحقق یابد. بدین صورت، ایشان دینداری و تعهد را بافضیلت گرایی و ساده زیستی توأم نمود و کوشش کرد تا حکومت دینی در خدمت مردم و همدوش محرومان حرکت کند.

– سیاست های نظارتی امام بر کارگزاران

حضرت علی علیه السلام با نظارت و مواظبت بر عملکرد کارگزاران خود، و ارائه دستورالعمل های مدیریتی و اخلاقی، مانع از دنیازدگی و روی آوری ایشان به وسوسه های نفسانی و حرص و طمع برحقوق مردم می گردید. در سیره عملی و شیوه مدیریتی امام علیه السلام نمونه های زیادی نیز وجود دارد که با کارگزاران متخلّف به شدت برخورد و آنها را توبیخ نموده است. او در نامه ای به یکی از کارگزاران خود به نام «مَصقَله بن هُبَیْرَه شیبانی» که در اموال مردم تخلف ورزیده و آن را بین عرب های خویشاوند خود تقسیم کرده بود، به عتاب می نویسد:

«به خدا سوگند اگر این کار راست باشد، در نزد من خوار شده و منزلت تو سبک گردیده است. پس حق پروردگارت را سبک مشمار و دنیای خود را با نابودی دین آباد نکن که زیانکارترین انسانی. آگاه باش، حق مسلمانانی که نزد من یا پیش تو هستند در تقسیم بیت المال مساوی است. همه باید به نزد من آیند و سهم خود را از من گیرند.»

وقتی استاندارش در بصره به یک مهمانی اشرافی دعوت شد و بر سر سفره رنگینی نشست، برآشفت وفرمود: «ای پسر حنیف! به من خبر رسید که برسر سفره ای رنگارنگ دعوت شدی و شتابان سوی آن رفتی و گمان نمی کردم که به مهمانی عده ای بروی که مستمندان و نیازمندان را ازخود می رانند و اشراف و اغنیاء را به خود می خوانند…ای پسر حنیف! بدان که امام ورهبر تو از دنیای خود چیزی جز دو پاره لباس و دو قرص نان برنگزید. البته بدان که (نه) تو (و نه هیچ کسی) توان چنین زندگی را ندارد ولکن مرا با پرهیز کاری و پاکدامنی و تلاش وکوشش یاری کنید.»

– امام علیه السلام در برابر افزون طلبی

یکی از اساسی ترین شعارهای حکومت اسلامی، رعایت عدالت اسلامی در صرف بیت المال است. که عمده ترین آن، دادن حقوق افراد جامعه وکارگزاران و جلوگیری از افزون طلبی نامشروع عده ای است که برای خود حقی فراتر از حق همه مردم قائلند. یکی از عوامل ناهنجاری ها در حکومت حضرت علی علیه السلام، عده ای بودند که توقع داشتند با روابط و ضوابط خاص از بیت المال بهره ای چند برابر ببرند و از ابتدا زبان به اعتراض گشودند.

وقتی حضرت امیرالمومنین علیه السلام خواست برای اولین بار بیت المال را تقسیم کند، فرمود: «مقداری بیت المال در این جاست و به نحو مساوی بین افراد سیاه و سرخ و سفید تقسیم می کنیم.» مروان با شنیدن این کلام حضرت، به طلحه و زبیر گفت: «مراد ایشان، غیر شما دو نفر نبود.»

کلام پایانی

باتوجه به سخنان و اقدامات حضرت علی علیه السلام بزرگ ترین آفتی که امروز نظام اسلامی ما راتهدید می کند، همان آفت تاریخی تشریفات است که جامعه اسلامی بعد از پیامبر صلی الله علیه وآله بدان دچار شد.

اساساً زمامداری در اسلام، یک تکلیف الهی است که یک فرد، در مقام حکومت، گذشته از وظایفی که بر همه مسلمین واجب است، تکالیف سنگین دیگری نیز برعهده دارد که باید انجام دهد. حکومت در دست فرد یا افراد، وسیله فخر بر دیگران نیست که از این مقام بخواهد به نفع خود، حقوق ملتی را پایمال کند.

مسئولان دولت در جمهوری اسلامی  از این جهت که در یک نظام الهی هستند، باید در ساده زیستی نمونه و نماد باشند و از رفاه زدگی، که باعث ناامید شدن مردم از ایشان می شود، دوری گزینند. مثلا مقام معظم رهبری علاوه بر پند ساده زیستی به مسئولان و نهی ایشان از زندگی مرفهانه، خود نیز دارای زندگی بسیار ساده ای هستند. توجه به قشر ضعیف فقط در تلاش برای بهبود وضعیت این قشر از جامعه نیست، بلکه باید در شیوه یی زندگی مسئولان حکومت اسلامی  نیز نمودهای مشابه زندگی قشر فقیر، که به تعبیر امام راحل رضوان الله علیه باید مورد بیشترین توجه قرار گیرند، مشاهده شود.