هر پدر یا مادری قطعا تجربه ی موقعیت هایی را دارد که در برخورد با فرزندش ناگزیر از تنبیه و پاداش بوده است. اما این کلمات چه رفتارهایی را در ذهن شما تداعی می کند. آیا پاداش ها یا مجازات در ترک یا تکرار رفتار مورد نظر شما موثر بوده است. برای درک بهتر این مقوله چند نکته ی ساده را با هم مرور می کنیم:

*تعیین قوانین

قبل از اینکه از پاداش یا تنبیه استفاده کنید، ابتدا باید تکلیف تان را با خود و فرزندتان مشخص کنید. برای اینکار وقت مناسبی را انتخاب کنید و با همسرتان درباره ی قوانینی که لازم می دانید بچه ها به آن ملزم باشند، تصمیم بگیرید. دقت کنید که تعداد این قوانین زیاد نباشد. فضای گرم و صمیمی یا خشک و سخت گیرانه هر دو بر خلاقیت و هوش افزایی کودک تاثیر می گذارد. بعد از تعیین قوانین اگر فرزندتان بالای پنج سال است، حتما درباره ی این قوانین با او گفتگو کنید.

*معیار وضع پاداش و تنبیه

برای پاداش و تنبیه لازم هست یک نکته ی مهم را لحاظ کنید. آنچه فرزند شما انجام می دهد شامل دو حیطه ی مهارت و ارزش ها می شود. اگر فرزند شما در اموری که به ارزش ها (رفتارهای اخلاقی) یا مهارت ها (کارهایی که انجامش را به عهده ی آنها گذاشته اید) مربوط می شود، عملکرد شایسته ای داشت، لازم است تشویق شود. اما تنبیه فقط شامل موارد ارزشی می شود، بنابراین اگر فرزندتان به دلیل نداشتن مهارت کافی در کاری مرتکب اشتباهی شد، او را تنبیه نکتید. حتی از این فرصت استفاده کنید و آن قسمت از کار را که به خوبی انجام داده است، ببینید و روی آن تاکید کنید. این برخورد نه تنها اعتماد به نفس او را افزایش می دهد، بلکه می توان امیدوار بود که انگیزه و تلاش بیشتری برای بهبود آن مهارت از خود نشان دهد.

*پاداش ادواری

پاداش  یا تنبیه باید بدون فاصله یا با فاصله ی بسیار کم نسبت به عمل مورد نظر انجام شود. کودک شما باید بداند که بازخورد مربوطه را برای چه کاری دریافت می کند. ضمن اینکه این بازخوردها باید به نحو متعادل و نیز ادواری صورت بگیرد. به این معنا که در مورد پاداش گاهی کمتر و گاهی بیشتر بازخورد دهید، مثلا یکبار به بازخورد کلامی اکتفا کنید و زمانی او را در آغوش بگیرید؛ گاهی با دادن هدیه او را تحسین کنید و از این قبیل؛ این روش کمک می کند که یک رفتار درست در کودک تثبیت شود و در عین حال انگیزه برای تکرار آن باقی بماند.

*تنبیه بدون خشونت

تنبیه باید با هدف آگاه سازی کودک  اتفاق بیفتد؛ بنابراین باید خالی از خشونت  و سخت گیری بی مورد باشد. نقطه ای را خارج از اتاق کودک در منزل مشخص کنید؛ هر بار کودک اشتباهی انجام داد از او بخواهید که فقط در نقطه مورد نظر بایستد. به ازای هر سال سن کودک یک دقیقه زمان برای توقف در نقطه ی “ایست” در نظر بگیرید. گاهی لازم است خودتان هم کنار کودک باشید بخصوص اگر سن کودک زیر سه سال باشد. بعد از اتمام زمان در نظر گرفته شده کودک را در آغوش بگیرید و از او تشکر کنید. با انجام این کار به او نشان می دهید که همچنان دوستش دارید و مسئولیت پذیری اش را تحسین می کنید.

*صبور باشید

یادتان باشد برای شکل دادن یک فراخود (وجدان اخلاقی) مثبت و متعادل در کودک در یادگیری و تثبیت قوانین صبور باشید. کودکان ممکن است بارها ناخواسته قانون مورد نظر را فراموش کنند. بنابراین هر بار قانون شکنی لزوما به معنای مخالفت با شما یا  زیر پا گذاشتن قوانین نیست.

*ارزش قانون و برابری

اگر قانونی که نادیده گرفته شده است، اختصاص به کودک ندارد؛ همه ی افراد خانواده حتی شما باید به آن ملزم باشید. بنابراین در صورتی که خودتان مرتکب همان عمل اشتباه شدید، از فرزندتان بخواهید زمان را برای شما نگه دارد و در محل “ایست” بایستید. انجام این کار به بچه ها اهمیت و ارزش قانون و در عین حال برابری را نشان می دهد.

*آماده ی بازنگری

همیشه این آمادگی را داشته باشید که درباره ی قوانین وضع شده بازنگری لازم را داشته باشید؛ حتی اگر ابتدا راجع به آن توافق کرده اید. اگر متوجه می شوید که یک قانون بارها و بارها شکسته می شود، شاید لازم باشد به جای پافشاری بر اجرایش،  تغییراتی را در آن لحاظ کنید.

*حفظ رابطه

مهمترین مزیت استفاده از این تکنیک ها این هست که بچه ها در شرایط برابر قرار می گیرند و با قانون طرف هستند؛ از آنجایی که از قبل هم در جریان قوانین قرار گرفته اند با شما خصومتی پیدا نخواهند کرد و رابطه تان آسیب نخواهد دید؛ پس حتما بیاد داشته باشید که در طی این مراحل نباید هیچ خشونتی از جانب شما وجود داشته باشد.

*گفتگو

بعد از اتمام تنبیه مورد نظر می توانید در یک فضای آرام با هم گفتگو کنید. اگر فکر می کنید لازم است کودک بابت انجام کارش عذرخواهی کند، خواندن نوشتار “آموزش عذرخواهی به کودکان در ۶ گام” را به شما پیشنهاد می کنیم.

*گاهی نادیده گرفتن

نکته ی پایانی اینکه واکنش نشان دادن به هر کار اشتباه می تواند در حکم پاداش محسوب شود و آن رفتار اشتباه را در کودک شما تقویت کند. بنابراین اگر متوجه شدید که یک رفتار منفی با تنبیه و تاکید شما افزایش پیدا کرده است، گاهی آگاهانه و حساب شده نادیده گرفتن آن کمک بیشتری به ترک آن رفتار خواهد کرد. فراموش نکنید در ازای هر بازخورد منفی  به کودک باید حداقل هفده بازخورد مثبت به او بدهید، بنابراین اگر مایلید کاری را بیشتر تکرار کند با تشویق آن را تقویت کنید و سعی کنید خودپنداره ی کودک درباره ی خودش به نحو مثبتی شکل بگیرد تا انگیزه ی بیشتری برای خوب رفتار کردن پیدا کند.