زبان چشم ها / ارتباط غیر کلامی از طریق نگاه

فاطمه ندیری
زبان بدن اصطلاحی است که در سال های اخیر باب شده و منظور از آن برقراری هر ارتباطی بدون دخالت دادن زبان است. یکی از قدرتمندترین ابزارهای بشری بعد از گفتار، چشم‌ها هستند چرا که می‌گویند چشم‌ها آیینه روح بوده و منعکس کننده  درون آدمی است. در تمامی دوران تاریخی، انسان‌ها بدنبال یافتن معانی و حرکات چشم‌ها بوده اند. زمانی که به صورت رو در رو با فردی صحبت می‌کنیم به چشمان یکدیگر می‌نگریم از همین رو باید بگوییم که علائم چشمی، بخش انکارناپذیر روابط انسان‌ها است که بین آن‌ها رد و بدل می‌شود.
در واقع چشم ها، نقش مهمی را در زبان بدن بر عهده دارند.
اهمیت ارتباط چشمی را می‌توان در اصطلاحاتی دریافت که با واژه چشم به کار می‌بریم؛ «چشمان او برق می‌زد»، «چشمانش خیره مانده بود»، «چشمان زیبا و جذابی داشت». در استعاره نیز نگاه و چشم به انبساط یا انقباض مردمک چشم منجر به می‌شود.همچنین تحقیقات نشان داده که ارتباط چشمی با کودکان می‌تواند در رشد و تکامل کودک بسیار مؤثر باشد، اثری مانند نوازش کردن کودک و یا اینکه وقتی با فردی در حال جر و بحث هستیم، وقتی در چشمان طرف مقابل خیره می‌شویم، احتمال عقب نشینی از خواسته‌های فرد کاهش می‌یابد و یا اینکه افراد دروغگو کمتر سعی در برقراری ارتباط چشمی مستقیم دارند و یا زمانی که فردی برای ما جذابیت بیشتری دارد مردمک چشم‌هایمان بزرگ‌تر می‌شود.در این نوشتار بر روی یکی از وجوه ارتباط غیرکلامی، یعنی نگاه متمرکز شده‌ایم.
چیستی ارتباط غیر کلامی
ارتباط غیر کلامی، در واقع هر پیامی است که با وسیله ای غیر از زبان و زبان شناسی، به مخاطب ارسال شود. مایکل آرژیل رواشناس غربی در کتابش با نام «روانشانسی ارتباطات و حرکات بدن» می‌نویسد:«ارتباطات غیرکلامی یا پیام‌های بدن رسانی هنگامی روی می‌دهد که یک فرد به وسیله حالات، چهره، لحن صدا یا هر مجرای ارتباطی دیگر، فرد دیگری را تحت تأثیر قرار دهد. این امر می‌تواند عمدی یا غیرعمدی باشد.»اغلب پژوهشگران معتقدند که ارتباط کلامی عمدتاً به منظور تبادل اطلاعات مورد استفاده قرار گرفته و ارتباط غیرکلامی جهت تبادل حالات میان- فردی و در برخی موارد به عنوان بدلی برای پیام‌های کلامی به کار گرفته می‌شود. برای مثال مردی می تواند نگاه محبت آمیزی به همسر خود کند و جمله دوستت دارم را از طریق نگاه به او بچشاند.
نگاه و انواع آن
چند گونه نگاه وجود دارد که می‌توان از میان آن‌ها به نگاه معنی دار، چشمان حیرت زده، نیم نگاه، نگاه شیفته، نگاه حسرت بار، نگاه گرم، نگاه عاشقانه، نگاه نازآلود، نظربازی، نگاه کین آلود، نگاه خشمناک و نگاه غضب آلود اشاره کرد. شاعران در نوشته‌های خود نیز به نگاه تأکید دارند. به عنوان نمونه مولانا در دفتر دوم خود تأکید به این دارد که چشم نسبت به گوش، واسطه بهتری برای انتقال پیام است:
گوش دلاله است و چشم اهل وصال/چشم صاحب حال و گوش اصحاب قال
و یا در جای دیگر می‌گوید:
چشم حس هم چون کف دست است و بس/ نیست کف را به همه او دست رس
مولانا چشم را وسیله ای بیش نمی‌داند و برای درک از طریق چشم، چشم را کافی ندانسته و عقیده مولانا توجه به بصیرت در نگاه و درک درست از آن چیزهایی است که چشم می‌بیند.
اما به طور کلی می‌توان گفت ارتباط چشمی هنگامی برقرار می‌شود که:
*می‌خواهیم مخاطب را به سمت خود جذب کنیم.
*می‌خواهیم یک سخنرانی را آغاز کنیم.
*می‌خواهیم احساسات خود را به فرد مقابل نشان دهیم.
*می‌خواهیم توجه و علاقه خود را به فرد مقابل نشان دهیم.
*می‌خواهیم درباره موضوعی اطلاعات و آگاهی کسب کنیم.
*می‌خواهیم افراد را تحت تأثیر خود قرار دهیم.