به مناسبت روز جهانی بهداشت پیشگیری از دیابت در گرو آموزش همگانی

بهداشت، زیر بنای پیشرفت فعالیت های اقتصادی و اجتماعی یک جامعه به شمار می رود، زیرا یک اجتماع سالم و تندرست می تواند از منافع و حقوق خویش به خوبی دفاع کند و در مسیر اهداف متعالی خود گام بردارد. جامعه ای که به مقوله بهداشت اهمیت می دهد، در واقع به رویارویی با بیماری های گوناگون می پردازد و با بالا بردن سطح سلامت و توانایی افراد، سبب امید به زندگی و عمر بیشتر مردم می شود.
سلامت و بهداشت جامعه به این دلیل مهم است که اگر تمامی جامعه سالم باشند، کشورها از نیروهای سالم و توانمند برخوردار خواهند بود، ضرورت این امر سبب شد تا جامعه جهانی برای تشکیل سازمانی در راستای محافظت از جان افراد، تلاش کند، به همین منظور کشورهایی همچون برزیل و چین در کنفرانس سانفرانسیسکو در ۱۹۴۶ میلادی این موضوع را مطرح کردند و پس از موافقت دیگر کشورها، اساسنامه سازمان جهانی بهداشت با نام اختصاری «WHO» در هفتم آوریل ۱۹۴۸ میلادی در نیویورک تنظیم شد و به تصویب رسید.
تکمیل روند تشکیل این نهاد باعث شد که در ژوئن همان سال نخستین مجمع عمومی سازمان جهانی بهداشت در ژنو با حضور نمایندگان ۶۱ کشور جهان تشکیل شود. این سازمان یکی از موسسه های وابسته به سازمان ملل به شمار می رود که با هدف فراهم ساختن بیشترین امکانات بهداشتی و ایجاد سلامتی برای تمامی انسان ها شکل گرفت و برنامه های زیادی را به منظور بهبود زیرساخت های بهداشت عمومی اجرایی کرده است.
این نهاد کارآمد در حوزه سلامت بین المللی، وظیفه هایی همچون «راه اندازی و پیشبرد فعالیت ها در راستای کنترل همه گیری ها و بیماری های بومی، سازماندهی همکاری های فنی مناسب در زمان های اضطراری و بحران ها، کمک به دولت ها در راستای تقویت خدمات بهداشتی و ترویج استانداردهای توسعه یافته آموزشی و تربیتی در تخصص های مربوط به سلامت و بهداشت» را به عهده دارد.
سازمان جهانی بهداشت در دوره فعالیت خود، بیشترین تمرکز را بر درمان بیماری هایی همچون «تب های منطقه حاره، سل، جذام، وبا، طاعون، آبله، بهداشت مادران و کودکان و تغذیه» قرار داده و تلاش های بسیاری برای ریشه کن ساختن بیماری هایی همچون «مالاریا و آبله» انجام داده است، اما باید بزرگترین مانع بر سر راه بهبود وضعیت بهداشت را کمبود افراد متخصص در این حوزه دانست که این نهاد برای برطرف ساختن این معضل، دوره های مطالعاتی، کارآموزی، تعلیمی و تکمیلی در سراسر جهان تشکیل داده است.
ایران نیز به منظور بهبود کیفیت بهداشت در کشور و ارتباط داشتن با جامعه جهانی از ۱۹۵۵میلادی با تنظیم یک توافق نامه، همکاری خود را با سازمان جهانی بهداشت آغاز کرد. به دنبال این اقدام در ۱۹۸۴ میلادی، دفتر این نهاد در تهران به فعالیت پرداخت.
هفتم آوریل، سالروز تصویب اساسنامه این نهاد اثرگذار، روز جهانی بهداشت، نامگذاری شد تا اتحادی همگانی به منظور پیشگیری و درمان بیماری ها در سراسر جهان ایجاد شود، در این میان، ایرانیان نیز به همراه ۱۹۲ کشور عضو این سازمان، هر ساله مراسم های گوناگونی را در این روز برگزار می کنند.
سازمان جهانی بهداشت همچنین موضوعی را که جزو مهمترین اولویت ها در زمینه بهداشت به شمار می رود، به عنوان شعار سال انتخاب می کند که عنوان «دیابت» برای شعار ۲۰۱۶ میلادی برگزیده شد، زیرا بیماری دیابت یا قند در بسیاری از کشورها به سرعت در حال گسترش است و برپایه برخی بررسی ها در کشورهای کم درآمد و با در آمد متوسط، این افزایش بیشتر مشاهده می شود، به همین منظور برقراری مجموعه ای از فعالیت های خاص، موثر و مقرون به صرفه برای رویارویی با این بیماری می تواند اثربخش باشد.
«کورش هلاکوئی» عضو هیات مدیره انجمن بهداشت ایران به مناسبت روز جهانی بهداشت در گفت و گو با پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا درباره دلایل اختصاص روزی به این نام گفت: روز جهانی بهداشت با عنوان «world helth day» نامگذاری شده است. در بحث بهداشت، ضرورت ایجاد یک کمپین یا یک تمرین اجتماعی برای پیشگیری از بیماری ها احساس شد، بنابراین سازمان جهانی بهداشت به این نتیجه رسید که اگر روزی را به موضوع بهداشت اختصاص دهد و در آن روز اساسی ترین مشکلات جامعه بشری را مطرح کند، می تواند موجی جهانی ایجاد سازد و جوامع را برای بهبود وضعیت بهداشت با یکدیگر متحد کند. این سازمان با نامگذاری چنین روزی، توانست نظر وزیران بهداشت کشورهای گوناگون را جلب کند تا یک اقدام موثر و همگانی برای کنترل بیماری ها در هر کشور داشته باشد. سازمان جهانی بهداشت بیماری ها، آسیب های اجتماعی و مشکلاتی که می تواند توجه جهانی را جلب کند، مورد بررسی قرار می دهد و از میان آنها موضوعی را که از همه مهم تر است، برای شعار روز جهانی بهداشت انتخاب می کند. برای نمونه شعار این روز در سال جاری شرایطی را فراهم کرده است که از دید کارشناسان این سازمان، دیابت که اکنون یک مساله روز به شمار می رود، در سراسر دنیا مطرح شود. از طرفی، برای اینکه بتوان دیابت را کنترل کرد، نظر وزارتخانه های بهداشت کشورها و مردم باید نسبت به این موضوع جلب شود.
عضو هیات مدیره انجمن بهداشت ایران بیان داشت: تمرین اجتماعی در زمینه بهداشت یا کمپین بهداشت دارای دو بازوی محرک است که بدون هرکدام از آنها حرکت به سمت بهبود وضعیت بهداشت امکان پذیر نیست. نخستین بازو؛ متخصصان، سازمان ها و نهادهای مرتبط خصوصی یا دولتی به شمار می روند که باید نسبت به بیماری آگاهی پیدا کنند و در طرف دیگر مردم قرار دارند که بایستی با همکاری با متخصصان در این همکاری نقش آفرینی کنند. ایران در بخش نخست از قدرت کافی برخوردار است اما در بخش مردمی نیاز به افزایش آگاهی دارد تا آن اتحاد مورد نظر سازمان جهانی بهداشت به سرانجام رسد.
مدرس دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره اقدام های عملی که در زمینه بهبود وضعیت بهداشت انجام شده است، اظهار کرد: جهان را باید به کشورهای توسعه یافته صنعتی و در حال توسعه تقسیم کرد. کشورهای در حال توسعه نیز شامل کشورهایی با اقتصاد متوسط و فقیر می شوند. بنابراین سرزمین ها از لحاظ اقتصادی در سه دسته ثروتمند، متوسط و فقیر قرار می گیرند، در این میان جوامعی که از نظر اقتصادی وضعیت خوبی دارند، پیام سازمان جهانی بهداشت را بهتر دریافت می کنند و راهکارهای عملی را در راستای بهبود شرایط بهداشتی خویش انجام می دهند، در صورتی که جامعه های در حال توسعه با درآمد متوسط و فقیر به نسبت بیشتر از کشورهای ثروتمند به دریافت و عملی ساختن این پیام ها احتیاج دارند، اما به دلیل وجود موانع گوناگون، آنها نتوانسته اند، در زمینه اقدام های عملی در موضوع بهداشت، آنطور که شایسته است، عمل کنند.
کورش هلاکوئی درباره موانعی که در مسیر بهبود وضعیت بهداشت جهانی وجود دارد، تصریح کرد: بیشتر موانع به کشورهای در حال توسعه و فقیر مربوط می شود. در این جوامع اگر مسئولان در نظر داشته باشند، اقدامی عملی در زمینه شعار آن سال انجام دهند، باید نهادهای زیادی را در این موضوع گرد هم جمع کنند، در این میان درگیر کردن سازمان ها خود یک هنر محسوب می شود. یکی از مشکل هایی که در کشورهای در حال توسعه و فقیر وجود دارد، این است که باید تمامی نهادها و مردم هماهنگ با یکدیگر پیام را دریافت کنند و با اجرایی کردن آن در یک برنامه عملیاتی ایفای نقش کنند که این امر به وقوع نمی پیوندد. در کشورهای در حال توسعه و فقیر زمانی که مسئولان در نظر دارند، یک برنامه عملیاتی طراحی کنند، نخست به برنامه طراحی شده دیگر کشورها مراجعه می کنند، در صورتی که برنامه عملیاتی کشورهای صنعتی مربوط به خود آنها است و پاسخگوی نیازهای کشورهای در حال توسعه و فقیر نیست و متاسفانه این جوامع هنوز نتوانسته اند برنامه عملیاتی مبتنی بر داشته ها، دارایی ها و دانش خویش طراحی کنند. این برنامه ها هرکدام باید به صورت تخصصی برای هر کشور به صورت جداگانه طراحی و عملی شود.
دبیر انجمن علمی اپیدمیولوژیست های ایران تاکید کرد: هماهنگ کردن سازمان ها از دیگر مشکل ها در این زمینه است. گرد هم جمع کردن ارگان های مربوط در ایران به میزان مطلوب انجام می شود، اما اصلی ترین مجموعه ای که باید حضور داشته باشد، یعنی مردم در آن حاضر نیستند. اگر مردم به میدان کشیده نشوند، هیچگاه نمی توان بیماری های مزمن را مهار کرد. شاید بتوان برای بیماری هایی که واکسن دارند، جامعه را اجبار به استفاده از آن کرد، اما نمی توان آنها را برای پیشگیری و مهار بیماری های مزمن که ابتکار عمل در دست خود آنان است، مجبور کرد.
این استاد دانشگاه درباره میزان اهمیت به بخش بهداشت، گفت: در ایران برنامه ای برای دوره «mph» یا دوره عالی بهداشت عمومی مشهور به برنامه ارزیابی جامعه وجود دارد. دانشجویان هنگامی که درس های تئوری را به پایان می رسانند، به مدت دو یا سه هفته برای ارزیابی جامعه به منطقه های دور افتاده شهری یا روستایی فرستاده می شوند. روند ارزیابی اینگونه است که مشکلات مردم به وسیله خود آنها مشخص، اولویت ها استخراج و سپس برنامه های عملیاتی ارائه می شود که خود نیازمند روندهای تخصصی است. چندی پیش گروهی از دانشجویان ایرانی و خارجی برای ارزیابی جامعه به شیراز رفتند و در پنج روستا ارزیابی جامعه انجام شد. در هر یک از این پنج روستا، اولویت های متفاوتی بدست آمد که دیابت، فشار خون و بهداشت محیط از جمله آنها بودند. در این سفر دانشجویان درباره روستایی که دیابت اولویت نخست آن بود، تحقیقی انجام دادند و مشخص شد، افراد مبتلا به این بیماری نمی توانند به درستی از خود مراقبت کنند و در این میان افراد باسواد بهتر از دیگران در روند مراقبت از خود موفق هستند. این پژوهش همچنین نشان داد، افرادی که در خانه بهداشت زیر نظر متخصصان آموزش دیده اند، به مراتب بهتر از افراد با سواد از خود مراقبت می کنند. متاسفانه تنها ۱۷ درصد افرادی که دیابت داشتند، آموزش های لازم را دیده بودند. بنابراین ضروری بود که افراد مبتلا به این بیماری زیر نظر پزشک آموزش های لازم را دریافت کنند.
کورش هلاکوئی درباره راهکارهای بهبود وضعیت بهداشت در کشور بیان داشت: برای موثر واقع شدن همکاری ها در زمینه بهداشت، پیام ها باید از درون جامعه دریافت شود. به عنوان نمونه درباره شعار روز جهانی بهداشت در سال جاری با عنوان «دیابت»، سازمان جهانی بهداشت پوسترهای زیادی را منتشر می کند، اما این پوسترها مربوط به نیازهای همان کشورها است و ما برای انتقال پیام به مخاطبان داخل کشور باید پیام را از درون جامعه خویش دریافت کنیم، زیرا این آموزش ها باید هماهنگ با نیازهای هر جامعه تهیه شود.
عضو هیات علمی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران، با اشاره به موانع موجود در برابر گسترش بهداشت اظهار کرد: بحث آموزش در دانشگاه ها در سطح تقلید باقی مانده است. یکی از مشکل های اصلی در ایران آموزش به افراد متخصص محسوب می شود، دانشگاه ها نمی توانند، افرادی را تربیت کنند که در زمان فارغ التحصیل شدن به طور دقیق، مشکلات جامعه برایشان قابل درک باشد. دانشجویان، کتاب ها و مقاله هایی را مطالعه می کنند که به صورت عمده ترجمه شده اند. زمانی که آنان به عنوان کارشناس بهداشت در سطح ستاد وزارتخانه و مرکزهای پزشکی درمانی قرار می گیرند، نخواهند توانست نقش خود را به درستی ایفا کنند. شیوه آموزش و کتاب های مورد استفاده باید بر حسب نیاز بومی سازی شوند، زیرا کتاب های ترجمه شده پاسخگوی نیازهای کشور نیست.
این مدرس دانشگاه تاکید کرد: معضل دیگر آموزش در ایران این است که مقاله هایی که در کشور و بر پایه نیازهای داخلی تهیه می شوند، بیشتر به زبان انگلیسی است، زیرا تنها مقاله ها به این زبان برای ارتقاء در زمینه پزشکی مورد استفاده قرار می گیرند و از استادانی تقدیر می شود که بیشترین مقاله انگلیسی را داشته باشند، در صورتی که مقاله هایی که به انگلیسی ترجمه می شوند، پیام های بسیاری دارند که با ترجمه آنها به زبان بیگانه تمامی اطلاعات آنها مدفون می شوند و در داخل از آن استفاده نمی شود.
نایب رئیس انجمن علمی اپیدمیولوژیست های ایران با بیان میزان اهمیت مقاله های داخلی، تصریح کرد: در یکی از مقاله های تهیه شده در داخل به این نکته پرداخته شده بود که چرا برخی از افراد که به دیابت مبتلا هستند، دچار قطع عضو به ویژه از ناحیه پا می شوند و برخی با این معضل دست به گریبان نیستند. یکی از نتایج این مقاله این بود که در زنان بیش از هشت بار بیشتر از مردان احتمال قطع پا وجود دارد. همچنین افرادی که مرتب وضعیت قند خون خود را اندازه می گیرند، ۱۳ یا ۱۴ بار کمتر دچار قطعی پا می شوند و در افرادی که از کفش مناسب استفاده می کنند، پنج بار کمتر از دیگران احتمال قطعی پا وجود دارد. نتایج این مقاله ها بسیار با اهمیت است، زیرا قطع عضو صدمه های اقتصادی و فشارهای روحی- عاطفی فراوانی را به خانواده ها وارد می کند.
کورش هلاکوئی بیان داشت: وزارت بهداشت در حال حاضر در دست افراد متخصص قرار گرفته است که بسیار کارآمد و جهادی عمل می کنند، بنابراین این دوران را می توان دوران طلایی بهداشت دانست. با وجود این تیم متخصص می توان امید به تحول در عرصه بهداشت داشت.
عضو انجمن علمی بهداشت ایران با تاکید بر نقش موثر رسانه ها در بحث بهداشت اظهار کرد: رسانه ها باید برپایه نیازهای مردم پیام های خود را ارائه دهند و با کارشناسان این حوزه همکاری کنند. یکی از راه های آموزش، رسانه ها هستند و می تواند روی مردم تاثیرگذار باشد. اگر رسانه ها نقش خود را به درستی انجام دهند، گام مناسبی برای پیشگیری و کنترل بیماری ها برداشته می شود.
این مدرس دانشگاه در ارتباط با راهکارها و سازوکارهایی که برای بهبود وضعیت بهداشت وجود دارد، یادآور شد: روز جهانی بهداشت نهضتی است که با رویکرد بهبود سطح بهداشت در جهان، معرفی شده است. اکنون در دنیا دانشکده های پزشکی، با رویکرد جامعه نگر پیش می روند، به این معنی که دنیای صنعتی به این نتیجه رسیده است که محور آموزش در دانشکده پزشکی باید تغییر کند و به جای بیمار محوری بایستی پیشگیری محور باشد.
کورش هلاکوئی در پایان با اشاره به نامگذاری سال جاری به عنوان «اقتصاد مقاومتی؛ اقدام و عمل» گفت: با توجه به این عنوان، در زمینه بهداشت نیز باید اقدام های عملی برای بهبود وضعیت سلامت جامعه انجام شود. به عنوان نمونه موضوع بیماری دیابت با آموزش جامعه به میزان ۷۰ درصد قابل مهار است که در این صورت می تواند از بار اقتصادی زیادی که از این راه به کشور وارد می شود، کاست. بنابراین در بخش بهداشت نیز باید تاثیرهای اقتصاد مقاومتی؛ اقدام و عمل را مشاهده کرد. بایستی در زمینه بیماری دیابت برنامه عملی طراحی شود تا با استفاده از این برنامه بتوان دریافت که چه میزان از واردات دارو، بیکاری و صدمه های اقتصادی بر اثر این بیماری کاسته شده است.